Wie de verkiezingsprogramma's doorneemt, zal maar beperkt het onderdeel palliatieve zorg tegenkomen. De kwesties rond euthanasie en voltooid leven worden veel breder gesproken, daarover heeft bijna elke partij een standpunt.
In dit artikel sommen we de standpunten van de partijen over palliatieve zorg, proactieve zorg, euthanasie en voltooid leven op. We hebben gepoogd veel partijen mee te nemen. De partij Splinter werd ook expliciet meegenomen gezien een zeer uitgebreide paragraaf over palliatieve zorg.
Palliatieve Zorg
In welke partijprogramma's komen we het onderwerp 'palliatieve zorg' tegen en wat schrijven ze erover?
BBB: De medisch-ethische kwesties zijn binnen BBB een vrije kwestie. Dat wil zeggen dat de Tweede Kamerleden hier straks zelf een eigen afweging in mogen maken wanneer hierover gestemd moet worden. Er is wel een partijlijn, maar leden mogen daarvan afwijken. Partijlijn: Er moet voldoende geïnvesteerd worden in expertisecentra over het levenseinde, om zo te zorgen dat artsen voldoende kennis en kunde hebben om, indien gewenst, palliatieve sedatie en/of euthanasie uit te voeren.
Bij1: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
CDA: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
ChristenUnie: Palliatieve zorg wordt breder toegankelijk, ook thuis, met speciale aandacht voor mensen met ondraaglijk psychisch lijden. Inzet van vrijwilligers in de terminale thuiszorg wordt bevorderd, maar hun bekendheid bij zorgverleners moet toenemen.De ChristenUnie benadrukt de versnelde ontwikkelingen rond palliatieve sedatie en pleit voor passende toepassing, inclusief thuis, met voortdurende aanpassingen van richtlijnen. Er is een roep om betere kwaliteit in palliatieve zorg, aangezien klinische registratie momenteel nauwelijks verplicht is, wat het leren en verbeteren belemmert. Om reflectie en kwaliteitsverbetering mogelijk te maken, wordt gepleit voor verbeterde klinische registratiemogelijkheden bij levenseindezorg, waaronder palliatieve zorg, euthanasie en hulp bij zelfdoding.
D66: Het is belangrijk dat mensen met hun vragen over een waardig levenseinde terecht kunnen bij hun arts en dat we bestaande wetgeving nog beter uitvoeren, of het nu gaat om euthanasie, palliatieve sedatie of niet verder doorbehandelen. Dit moet terugkomen in de (bij)scholing van professionals. Daarnaast is het van belang dat het Expertisecentrum Euthanasie voldoende financiering krijgt.
Forum voor Democratie: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
Groenlinks/PvdA: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
NSC: Het maatschappelijke en politieke debat over medische ethiek en over beginnend en eindigend leven moet met de grootst mogelijke zorgvuldigheid worden gevoerd. We investeren in de kennis van zorgprofessionals over het tijdig spreken met de patiënt en de familie over wensen nabij het levenseinde zoals het stoppen van levensverlengende behandeling, palliatieve zorg, palliatieve sedatie en euthanasie. Ook willen we hospices voldoende financiering bieden.
PvdD: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
PVV: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
SGP: De SGP pleit voor eenduidige financiering van palliatieve zorg via een speciale Wet palliatieve zorg, met als doel toegankelijkheid op gewenste locaties en het verminderen van onnodige ziekenhuisopnamen. Ze willen tekorten aan hospiceplaatsen aanpakken in regionale zorgvisies en financiële drempels wegnemen. Bevordering van vrijwilligersinzet in de terminale thuiszorg en vergroting van bekendheid hiervan zijn prioriteiten. De SGP streeft naar het behalen van doelstellingen in het Nationaal Programma Palliatieve zorg en het Kwaliteitskader palliatieve zorg. Verbeteringen omvatten meer tijd voor arts-patiëntgesprekken, aanscherping van richtlijnen voor palliatieve sedatie, en focus op palliatieve zorg voor (jonge) kinderen, met extra aandacht voor psychiatrische zorg in het onderzoeksprogramma Palliantie, en integratie van palliatieve zorg in de opleiding van medisch personeel.
SP: In de beroepsopleidingen en beroepspraktijk van verpleegkundigen en (huis)artsen moet meer aandacht komen voor euthanasie, begeleiding van het sterven en palliatieve zorg. In elke regio moet een palliatief team beschikbaar zijn ter ondersteuning en advisering van artsen bij begeleiding van terminale patiënten. Zorg in hospices en palliatieve units in verpleeg- en verzorgingshuizen moet voldoende beschikbaar zijn en gefinancierd worden. Thuiszorg bij terminale patiënten moet onbeperkt beschikbaar zijn. Bij ondraaglijk en uitzichtloos lijden moeten mensen kunnen kiezen voor een menswaardige dood en daarbij kunnen rekenen op professionele ondersteuning. Mensen mogen echter nooit in een situatie worden gemanoeuvreerd waarin ze moeten rechtvaardigen waarom ze niet voor euthanasie kiezen, of waarin andere omstandigheden de keuze beïnvloeden, zoals tekortschietende zorg of onvoldoende deskundige palliatieve zorg.
Splinter: Palliatieve zorg is niets anders dan gewoon goede zorg, en dient volledig geïntegreerd te zijn in de gehele zorg, liefst vanuit de tweesporen aanpak: zodat vanaf het moment dat iemand te maken krijgt met een ongeneeslijke ziekte, er tegelijkertijd aandacht is voor het behandelen van ziekte, maar ook voor nadenken over impact van ziekte, op fysiek, psychisch, sociaal en existentieel gebied. En dus aandacht voor op tijd stoppen met behandelen en richten op comfort. Ons zorgsysteem is onvoldoende bij machte om voor iedereen goed te zorgen. We zullen bruggen moeten slaan tussen partijen in de gezondheidszorg en het sociaal domein. Om samen uit te vinden hoe we die zorg en ondersteuning het beste kunnen vormgeven en organiseren. Voor én met mensen in de palliatieve levensfase en hun naasten. Dit is de grote omissie in de huidige ambitieuze plannen van de overheid (IZA, WoZO 2040 en GALA) om de uitdagingen in de zorg te beslechten.
Splinter vindt dat het anders moet en buiten de bestaande context: zeker voor mensen in de palliatieve fase van hun leven. Je kunt het maar een keer goed doen.
Ons huidige zorgstelsel én onze maatschappij zijn gericht op doorbehandelen, terwijl dat in de palliatieve fase de kwaliteit van leven en sterven zelden ondersteunt en soms zelfs schaadt.
Overbehandeling in de palliatieve fase zorgt voor verstopping van het zorgsysteem waarvoor letterlijk en figuurlijk een hoge prijs wordt betaald.
Eén op de drie patiënten die niet meer beter wordt, krijgt op dit moment niet de gewenste zorg en ondersteuning in de palliatieve fase.
Punt 1 t/m 3 hebben zeker te maken met de incentive in de gezondheidszorg die zowel financieel als emotioneel ligt bij het blijven aanbieden van behandelopties.
De demografische ontwikkelingen laten zien dat de nu al grote vraag naar palliatieve zorg enorm zal toenemen.
Vier van de vijf zorgprofessionals vinden dat zij onvoldoende kennis hebben van palliatieve zorg c.q. ondersteuning én ervaren dat gemis dagelijks op de werkvloer.
Er ontbreekt een goed curriculum voor zorgmedewerkers.
Om de zorg voor mensen die niet meer beter kunnen worden én de steun voor hen die dit op zich nemen te verbeteren Is Splinter van mening dat het volgende moet gebeuren:
De kennis over palliatieve zorg in de samenleving en bij belanghebbenden in de zorg en de politiek moet veel groter worden. Dit kan bereikt worden door gerichte campagnes op landelijk niveau, maar vooral ook op regionaal en lokaal niveau bijvoorbeeld door het ontwikkelen van voorlichtingsprogramma’s op scholen, sportkantines, bibliotheken, kerken en andere ruimtes waar de gemeenschap elkaar ontmoet.
Het kennisniveau van de formele palliatieve zorg moet hoger. Dit kan door gedegen opleiding van zorgprofessionals verplicht te maken binnen het initiële onderwijs. Te denken valt aan een theoretisch gedeelte, maar vooral ook een verplichte stage voor alle coassistenten, HBO-V en MBO-V studenten van 4 weken in een instellingen waar veel palliatieve zorg wordt gedaan zoals een verpleeghuis of een hospice. Dit draagt ook bij aan arbeidstekorten in die sectoren. Wat bij- en nascholingen betreft kan de overheid gealloceerde subsidies verstrekken aan instellingen specifiek bestemd voor scholing over palliatieve zorg en zorg rondom sterven, zodat de zorgprofessionals (veelal verzorgenden met een (te) laag scholingsbudget) zich toch kunnen bijscholen op dit vlak.
Momenteel gaat de STAP subsidie aan hun neus voorbij en wordt deze vooral besteed aan dubieuze scholingen die weinig te maken hebben met waar de subsidie voor bedoeld was. In diverse Onderwijsraamwerken Palliatieve Zorg is het basisniveau palliatieve zorg voor ieder niveau al beschreven. Het is dus slechts een kwestie van implementeren in het curriculum.
Informele zorgverleners zoals mantelzorgers moeten recht krijgen op langer verlof, vergelijkbaar met zwangerschaps- en ouderschapsverlof. Tevens moet er de mogelijkheid zijn voor een rouwverlof, in het bijzonder voor nabestaanden met schoolgaande kinderen. Dit moet een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de zorgverzekeraars, lokale overheid en van het bedrijfsleven worden.
Er moeten zorginstellingen met transmurale consultatie netwerken komen van waaruit goede palliatieve zorg en ondersteuning op maat wordt geleverd op de plek naar keuze van de patiënt en diens naasten. Dit betreft domein overstijgende zorg en het Angelsaksische model kan daarbij als goed voorbeeld gelden. Deze service dient ook 24/7 bereikbaar te zijn voor zorgverleners, voor patiënten en naasten ten behoeve van advies.
Splinter ondersteunt het kwaliteitskader palliatieve zorg. De zgn. incentive om alsmaar te blijven behandelen moet worden omgebogen naar een behandeling gericht op kwaliteit van leven én sterven. Het Kwaliteitskader Palliatieve Zorg dat geaccordeerd is door alle relevante beroepsgroepen in de zorg moet niet meer vrijblijvend zijn, maar moet als veldnorm gaan gelden. De ondersteuning vanuit het sociaal domein moet aan het Kwaliteitskader worden toegevoegd. Om financiering voor de ontwikkeling en implementatie van palliatieve zorg en ondersteuning te stimuleren zal de risicoverevening moeten worden herzien en is domein overstijgende zorgcontractering een vereiste. De overheid heeft dit de afgelopen periodes overgelaten aan het veld en de markt. Zorgprofessionals merken op dat dit heeft geleid tot mensen die heel veel verdienen aan de zorg ten koste van mensen die werken ín de zorg. Splinter wil dat de overheid, op bovenstaande punten, gaat optreden voor verbetering van kwaliteit in de palliatieve zorg. Hierbij is het van belang dat zorgprofessionals zelf de leiding hebben in hun vakgebied om bovenstaande te bereiken. Naast palliatieve zorg voor ongeneeslijk zieke volwassenen, wil Splinter zich nadrukkelijk inzetten om de palliatieve zorg voor kinderen te verbeteren. Kinderen en tieners hebben vaak andere behoeften. Ook zijn er nog altijd knelpunten in palliatieve zorg bij de overgang van kind naar jongvolwassene. Splinter ziet deze knelpunten en wil er alles aan doen om deze weg te nemen. Verschillende organisaties werken al hard aan verbetering van de palliatieve zorg door middel van het vergroten van kennis, netwerken, en financiering. Splinter wil deze processen ondersteunen en bevorderen.
VOLT: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
VVD: Passende bekostiging palliatieve zorg. We gaan door met het nationaal programma palliatieve zorg waarbij wij veel waarde hechten aan een intensieve en goede samenwerking tussen zorgverleners van verschillende instellingen (transmurale zorg). Zo zorgen we voor een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven van patiënten voor wie genezing niet meer mogelijk is.
Politici discussieren tijdens het Levenseindedebat. Hier terug te zien.
Proactieve zorgplanning
Wat is het standpunt van partijen over proactieve zorgplanning?
Bij1: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
CDA: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
ChristenUnie: Bevorder het gesprek rond het levenseinde. Vroegtijdige gespreksvoering over zorg rond het levenseinde (Advanced Care Planning) wordt standaard onderdeel van goede (eerstelijns) zorg voor kwetsbaren.
D66: Het is belangrijk dat mensen met hun vragen over een waardig levenseinde terechtkunnen bij hun arts en dat we bestaande wetgeving nog beter uitvoeren, of het nu gaat om euthanasie, palliatieve sedatie of niet verder doorbehandelen. Dit moet terugkomen in de (bij)scholing van professionals. Daarnaast is het van belang dat Expertisecentrum Euthanasie voldoende financiering krijgt.
Forum voor Democratie: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
NSC: We investeren in de kennis van zorgprofessionals over het tijdig spreken met de patiënt en de familie over wensen nabij het levenseinde, zoals het stoppen van levensverlengende behandeling, palliatieve zorg, palliatieve sedatie en euthanasie. Ook willen we hospices voldoende financiering bieden.
PvdD: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
PVV: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
SGP: Er komt meer tijd voor het voeren van een gesprek tussen de arts en de patiënt. Dit is cruciaal om de medische behandel(on)mogelijkheden in kaart te brengen. Hiermee kan (onnodig) extra leed worden voorkomen.
SP: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
Splinter: Met elke patiënt en naasten die te maken krijgen met levensbedreigende aandoening dient op tijd gestart te worden met zogenaamde proactieve zorggesprekken (Advance Care Planning), zodat iemand na gaat denken over wensen, behoeftes en keuzes in de toekomst. Zodat bij een verandering van ziekzijn ook de juiste keuzes kunnen worden gemaakt. Dit proces van proactieve zorg dient verankerd te worden in de reguliere zorg, met aandacht voor verslaglegging en transmuraal via ICT beschikbaar te zijn voor alle betrokkenen.
VOLT: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
VVD: Het is essentieel dat een (huis)arts en patiënt tijdig met elkaar praten over eventuele behandelbeperkingen en de wensen rondom het levenseinde, zodat een patiënt eventueel kan kiezen voor een andere arts en artsen niet hoeven mee te werken aan een procedure waar zij principiële bezwaren tegen hebben. Door huisartsen meer tijd voor de patiënt te geven, maken we ruimte voor een zorgvuldig levenseindegesprek.
Euthanasie
Wat is het stanpunt rondom euthanasie?
BBB: De medisch-ethische kwesties zijn binnen BBB een vrije kwestie. Dat wil zeggen dat de Tweede Kamerleden hier straks zelf een eigen afweging in mogen maken wanneer hierover gestemd moet worden. Er is wel een partijlijn, maar leden mogen daarvan afwijken. Partijlijn: Er moet voldoende geïnvesteerd worden in expertisecentra over het levenseinde, om zo te zorgen dat artsen voldoende kennis en kunde hebben om, indien gewenst, palliatieve sedatie en/of euthanasie uit te voeren.
Bij1: Artsen die een verzoek tot euthanasie weigeren te beoordelen, moeten patiënten doorsturen naar een arts die wel bereid is dat te doen. Euthanasie wordt ook beschikbaar gesteld voor kinderen onder de twaalf jaar
CDA: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
ChristenUnie: Euthanasiezaken waarover in de toetsingscommissies discussie bestaat, worden altijd aan het Openbaar Ministerie (OM) voorgelegd. Het OM houdt toezicht op de oordelen van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE’s). Alle casuïstiek die door RTE’s wordt behandeld, wordt (binnen de mogelijkheden van de privacyregels) gepubliceerd, met aandacht voor de ethische, medische en juridische overwegingen, zodat de gemaakte afwegingen transparant zijn. De mogelijkheden voor een klinische registratie bij zorg rondom euthanasie en hulp bij zelfdoding worden verbeterd. Onderzoek de stijging van het aantal euthanasiegevallen. Euthanasie lijkt een steeds meer gangbare manier van sterven te worden. Deze stijging is zeer zorgelijk en moet worden onderzocht. We verzetten ons tegen de sluipende verschuiving in de euthanasiepraktijk van ‘laatste redmiddel ter voorkoming van een vreselijke dood’ naar ‘een mogelijke uitweg uit een vreselijk leven’. Vond euthanasie voorheen vrijwel uitsluitend plaats bij terminale patiënten, nu komt het steeds vaker voor bij mensen met psychiatrische aandoeningen of een stapeling van ouderdomsklachten. We zien dat een kernprincipe van de huidige euthanasiewetgeving onder druk staat, namelijk dat alleen levensbeëindigend mag worden gehandeld bij mensen die er nadrukkelijk zelf om vragen. Er verschuift iets als euthanasie wordt toegestaan bij pasgeborenen en ouderen met dementie. Elk mensenleven heeft intrinsieke waarde. Dit hangt niet af van vermogens, beperkingen, leeftijd of wat iemand maatschappelijk bijdraagt. We zien dat een kernprincipe van de huidige euthanasiewetgeving onder druk staat, namelijk dat alleen levensbeëindigend mag worden gehandeld bij mensen die er nadrukkelijk zelf om vragen. Er verschuift iets als euthanasie wordt toegestaan bij pasgeborenen en ouderen met dementie.
D66: Het is belangrijk dat mensen met hun vragen over een waardig levenseinde terecht kunnen bij hun arts en dat we bestaande wetgeving nog beter uitvoeren, of het nu gaat om euthanasie, palliatieve sedatie of niet verder doorbehandelen. Dit moet terugkomen in de (bij)scholing van professionals. Daarnaast is het van belang dat het Expertisecentrum Euthanasie voldoende financiering krijgt.
Forum voor Democratie: Mensen met uitzichtloos en ondraaglijk lijden moet de mogelijkheid worden geboden tot euthanasie. De huidige euthanasiepraktijk is veilig voor patiënt en arts, zorgvuldig, transparant en toetsbaar, en heeft een groot draagvlak onder alle beroepsgroepen. Wij steunen dan ook het recht van mensen aan het einde van hun leven die ondraaglijk lijden om voor euthanasie te kiezen.
Groenlinks/ PvdA: Zelf beschikken over het levenseinde. Wie ondraaglijk en uitzichtloos lijdt, ongeacht of dat lichamelijk of geestelijk is, kan een beroep doen op het recht op zelfbeschikking.
NSC: De huidige wetgeving over abortus en euthanasie is evenwichtig en behoeft geen wijziging. Wel zijn wij kritisch over euthanasie bij wilsonbekwame patiënten. We gaan hierover in gesprek met zorgverleners en ethici.
PvdD: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
PVV: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
SGP: De SGP wil de Euthanasiewet intrekken en staat geen verdere verruiming van euthanasie toe totdat dit gebeurt.De Euthanasiewet is stapsgewijs uitgehold, en de SGP pleit voor een duidelijkere afbakening van het criterium 'uitzichtloos en ondraaglijk lijden.' De SGP maakt zich zorgen over de toenemende normalisatie van euthanasie en pleit voor diepgaand wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaken van deze trend. De Euthanasiewet moet expliciet vastleggen dat naast een schriftelijke wilsverklaring ook de actuele situatie van de patiënt moet worden overwogen bij het besluit tot euthanasie. De SGP benadrukt de noodzaak om artsen te beschermen tegen familiedruk voor euthanasie bij personen met (vergevorderde) dementie en stelt dat levenslange beperkingen niet als reden mogen gelden voor euthanasie, inclusief ernstige verstandelijke handicaps. Zolang de Euthanasiewet van kracht is, mag euthanasie alleen worden toegepast door een arts die een behandelrelatie heeft met de patiënt.
SP: Als er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden is euthanasie mogelijk. Echter het ontwikkelen van een voltooid leven wet, die hulp bij zelfdoding door een niet-arts mogelijk maakt wanneer iemand het leven als voltooid ziet, is onwenselijk. Het is buitengewoon ingewikkeld om vast te stellen dat iemands wens tot hulp bij zelfdoding persistent is, indien er geen sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden met een medisch-lichamelijke component. Een mens is een relationeel wezen en omstandigheden kunnen wijzigen waardoor ook een doodswens kan veranderen. Ten tweede omdat het risico van de druk op ouderen om te kiezen voor de dood als optie zal toenemen. Een ontwikkeling die we niet wenselijk achten. Daarnaast is er binnen de Euthanasiewet veel mogelijk en deze wet ontwikkelt zich nog. Tot slot zal het de zorgvuldige praktijk van de Euthanasiewet aantasten waarbij artsen met toetsing voor en achteraf het leven mogen beëindigen.
Splinter: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma
VOLT: Mensen met een vrijwillige en weloverwogen, blijvende stervenswens kunnen legaal en onder begeleiding toegang krijgen tot euthanasie.
VVD: Voor de VVD staat individuele zelfbeschikking centraal. De VVD wil de mogelijkheid voor iedereen om zelf te kiezen voor een waardig levenseinde, mits dit op verantwoorde wijze en volgens zorgvuldige procedures en eisen gebeurt. We voeren een maatschappelijk debat over (de positie van) een waardig levenseinde bij voltooid leven zonder medische oorzaak en betrekken daar ook de extra kennis en expertise die is opgebouwd in de euthanasiepraktijk bij. Er moet gewaakt worden dat er niet ook maar enige maatschappelijke druk wordt uitgeoefend tot een vrijwillige levensbeëindiging. Het is belangrijk om in de euthanasiepraktijk aandacht te hebben voor de positie van patiënten met ernstig psychisch lijden en mensen met dementie. We staan voor de vrijheid om te kiezen voor een abortus of voor een waardig levenseinde. We blijven de eigen keuzes van mensen vooropstellen.
Voltooid Leven
Wat is het standpunt rondom Voltooid Leven?
BBB: De medisch-ethische kwesties zijn binnen BBB een vrije kwestie. Dat wil zeggen dat de Tweede Kamerleden hier straks zelf een eigen afweging in mogen maken wanneer hierover gestemd moet worden. Er is wel een partijlijn, maar leden mogen daarvan afwijken. Partijlijn: Er moet voldoende geïnvesteerd worden in expertisecentra over het levenseinde, om zo te zorgen dat artsen voldoende kennis en kunde hebben om, indien gewenst, palliatieve sedatie en/of euthanasie uit te voeren.
Bij1: Mensen die hun leven als voltooid ervaren, moeten de vrijheid hebben een weloverwogen en vrijwillige keuze te maken om hun leven op een waardige manier te beëindigen
CDA: Oud worden brengt vragen over de oude dag en levenseinde met zich mee. Hierover moeten we als samenleving in gesprek. Tot op heden staat in dat gesprek de ‘wilsverklaring’ en ‘voltooid leven’ voorop. De stervenswens van ouderen is zeer veranderlijk en er kan eenzaamheid en financiële zorg achter schuilgaan. De taak van de overheid is het dan om leven te beschermen om goed samenleven vorm te geven.
ChristenUnie: De ChristenUnie is tegen het initiatiefwetsvoorstel Voltooid Leven
D66: D66 werkt door aan het wetsvoorstel ‘Voltooid Leven’. Zorgvuldigheid staat daarbij voorop. In deze initiatiefwet gaat het om mensen van 75 jaar en ouder, waarbij hun verzoek vrijwillig, zonder enige impliciete of expliciete druk van buitenaf, weloverwogen en duurzaam is. Mensen met een stervenswens moeten zich in de toekomst kunnen melden bij een speciaal opgeleide hulpverlener, de levenseindebegeleider. Samen kunnen zij tot een uiteindelijk besluit komen
Forum voor Democratie: Geen aanvullende wet ‘voltooid leven’.
Groenlinks/PvdA: Zelf beschikken over het levenseinde. Wie ondraaglijk en uitzichtloos lijdt, ongeacht of dat lichamelijk of geestelijk is, kan een beroep doen op het recht op zelfbeschikking.
NSC: We steunen de Wet Voltooid Leven niet.
PvdD: De Partij voor de Dieren onderschrijft het principe dat mensen beschikken over hun eigen leven, zeker als het gaat om een stervenswens. De samenleving heeft echter ook de verantwoordelijkheid om te voorkomen dat mensen zichzelf als last voor anderen gaan beschouwen of zich niet meer welkom voelen in de samenleving. Het vastleggen van een wettelijke leeftijdsgrens voor stervenshulp of euthanasie is arbitrair en zou grote maatschappelijke gevolgen hebben. We gaan meer aandacht geven aan herwaardering van ouderdom en het voorkomen van eenzaamheid onder ouderen.
PVV: Er is geen standpunt over dit thema opgenomen in het verkiezingsprogramma.
SGP: SGP is tegen een ‘wet Voltooid Leven’. Onderzoek naar ouderen met een doodwens wijst uit dat het verlangen naar de dood niet altijd op de voorgrond staat. De doodwens is ambivalent. Bij sommige ouderen verdwijnt de doodwens helemaal. De SGP pleit er daarom hartstochtelijk voor om de zorg en ondersteuning voor deze mensen te verbeteren!
SP: Als er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden is euthanasie mogelijk. Echter het ontwikkelen van een voltooid leven wet, die hulp bij zelfdoding door een niet-arts mogelijk maakt wanneer iemand het leven als voltooid ziet, is onwenselijk. Het is buitengewoon ingewikkeld om vast te stellen dat iemands wens tot hulp bij zelfdoding persistent is, indien er geen sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden met een medisch-lichamelijke component. Een mens is een relationeel wezen en omstandigheden kunnen wijzigen waardoor ook een doodswens kan veranderen. Ten tweede omdat het risico van de druk op ouderen om te kiezen voor de dood als optie zal toenemen. Een ontwikkeling die we niet wenselijk achten. Daarnaast is er binnen de Euthanasiewet veel mogelijk en deze wet ontwikkelt zich nog. Tot slot zal het de zorgvuldige praktijk van de Euthanasiewet aantasten waarbij artsen met toetsing voor en achteraf het leven mogen beëindigen.
Splinter: Er is geen standpunt over dit onderwerp in het programma opgenomen.
VOLT: Mensen met een vrijwillige en weloverwogen, blijvende stervenswens kunnen legaal en onder begeleiding toegang krijgen tot euthanasie.
VVD: De VVD wil de mogelijkheid voor iedereen (inclusief mensen met een voltooid leven zonder medische oorzaak) om zelf te kiezen voor een waardig levenseinde, mits dit op verantwoorde wijze en volgens zorgvuldige procedures en eisen gebeurt. We voeren een maatschappelijk debat over (de positie van) een waardig levenseinde bij voltooid leven zonder medische oorzaak en betrekken daar ook de extra kennis en expertise die is opgebouwd in de euthanasiepraktijk bij. Er moet gewaakt worden dat er niet ook maar enige maatschappelijke druk wordt uitgeoefend tot een vrijwillige levensbeëindiging.
