Op 3 april 2025 vindt het Jaarcongres “Palliatieve Zorg in Transitie” plaats in het Beatrixtheater in Utrecht. Dit congres, georganiseerd door Carend, belooft een belangrijke en inspirerende dag te worden voor zorgverleners, beleidsmakers, bestuurders en iedereen met brede interesse in palliatieve zorg. In een tijd waarin de zorgsector voor ongekende uitdagingen staat, biedt dit congres een waardevol platform om te reflecteren, kennis te delen en vooruit te kijken naar de toekomst van palliatieve zorg.
Met het centrale thema “Palliatieve Zorg in Transitie” staat de dag in het teken van verandering, innovatie en verdieping. Palliatieve zorg is volop in beweging door de toenemende zorgvraag, vergrijzing en maatschappelijke ontwikkelingen. Tijdens het congres worden urgente vraagstukken besproken, zoals de kwaliteit van leven en sterven, ethische overwegingen bij behandelbeslissingen en de rol van zorgverleners in het bieden van mensgerichte zorg.
Het programma is zorgvuldig samengesteld met nationale en internationale experts. Professor Yvo Smulders opent de dag met zijn prikkelende lezing over de reanimatievraag in acute situaties. Hij stelt de huidige praktijk kritisch ter discussie en pleit voor een meer genuanceerde aanpak bij beslissingen over leven en dood.
De gerenommeerde Britse auteur en arts Kathryn Mannix, een internationale autoriteit op het gebied van stervensbegeleiding, deelt haar inzichten in het omarmen van het levenseinde. Haar inspirerende lezing “With the End in Mind” nodigt uit tot een open dialoog over het stervensproces en hoe dit bespreekbaar gemaakt kan worden, zowel in de zorg als in de samenleving.
Wieke Paulusma, Tweede Kamerlid en voormalig verpleegkundige, gaat dieper in op de rol van de politiek in het waarborgen van toekomstbestendige palliatieve zorg. Zij bespreekt de noodzaak van structurele veranderingen in het zorgsysteem en de politieke uitdagingen die daarbij komen kijken.
Daarnaast biedt het congres ruimte voor persoonlijke verhalen en innovatieve projecten, zoals de ontroerende animatiefilm LUKI & The Lights, een film die bewustwording over ALS vergroot. Sascha Groen, weduwe van Anjo Snijders, deelt haar ervaringen na de vertoning van de film.
In de middag zijn er diverse workshops, geleid door vooraanstaande experts. Professor Hans van Delden bespreekt ethische dilemma’s rondom dehydratie in de laatste levensfase. Professor Bart Morlion zal ingaan op pijn en pijnbehandeling, terwijl Anne-Mei The haar toch wel revolutionaire sociale benadering van dementie toelicht. Het verhaal van Michel de Hond en Stichting Komma belicht het belang van het vastleggen van levensverhalen voor mensen met een ongeneeslijke ziekte voor hun kinderen. Dit biedt de mogelijkheid om op een bijzondere manier voort te leven in de herinneringen van geliefden. In andere sessies, zoals die over postmortale zorg door Monuta en over existentiële vraagstukken door Marc Rietveld, krijgen zorgverleners praktische handvatten om hun patiënten optimaal te ondersteunen, zowel op existentieel vlak als na de dood. De afsluiting van de dag is in handen van Pim van Lommel die wetenschappelijk onderzoek deed naar bijna-dood ervaringen en daar een internationale bestseller over schreef.
Netwerken, leren en het delen van inzichten staan centraal op deze dag. Het Jaarcongres van Carend biedt niet alleen de gelegenheid om nieuwe kennis op te doen, maar ook om verbindingen te leggen tussen verschillende zorgprofessionals en beleidsmakers. Of je nu werkzaam bent in de zorg, beleid maakt, of op een andere manier geïnteresseerd bent in palliatieve zorg, dit congres biedt waardevolle inzichten die een verschil kunnen maken in de manier waarop we samen zorgen voor de beste kwaliteit van leven van mensen in de laatste levensfase.
PLENAIRE PROGRAMMA
Dagvoorzitter van dit congres is Inge Diepman. Zij is voormalig presentator van vele radio- en televisieprogramma’s, zoals Het Zwarte Schaap. Tegenwoordig presenteert zij veel medische nascholingen, zowel fysiek als online via webinars.
Yvo Smulders - Wilt u gereanimeerd worden? De reanimatievraag is toe aan een grondige herziening
Vaak krijgen acuut zieke patiënten, vlak na het besluit tot opname, de vraag: ‘Wilt u gereanimeerd worden, of naar de intensive care? Schrik niet, het is een routinevraag die wij nu eenmaal móeten stellen…’ Artsen vinden een dergelijk gesprek vaak moeilijk en onnatuurlijk. Maar ook patiënten zijn er, zeker in een acute situatie, vaak niet van gediend. Shared decision making is in deze context geen eenvoudige opgave: de patiënt voelt zich ziek, heeft pijn, kortademigheid of angst. Bovendien is de kennis van patiënten over reanimeren of ic-opname vaak beperkt of vertekend.
Yvo Smulders betoogt dat het stellen van deze simpele ja/nee-vragen geen recht doen aan de onvoorspelbaarheid van acute situaties en de complexe prognoses die hiermee gepaard gaan. In deze lezing neemt hij ons mee in de worsteling die artsen vaak hebben bij het voeren van dit soort gesprekken en vraagt hij zich af wat nu eigenlijk goede zorg is. Deze vragen zijn vaak stressvol voor patiënten, die in een acute situatie niet in staat zijn om goed geïnformeerde beslissingen te nemen, mede door hun beperkte kennis van de behandelingen en de spannende omstandigheden waarin ze verkeren. Smulders pleit voor een andere benadering van deze gesprekken. "Ze hoeven vaak helemaal niet gevoerd te worden," betoogt hij. In plaats van binaire behandelafspraken te maken, zou een meer open en genuanceerde vraagstelling, zoals "Zijn er behandelingen die u echt niet wilt ondergaan?", de arts in staat stellen om de discussie te ontdoen van de strikte kaders van ja/nee-beslissingen. Deze benadering zou ruimte geven voor een professionele afweging op basis van de specifieke situatie en zou zowel artsen als patiënten helpen om tot betere en meer passende beslissingen te komen. Hij vindt de huidige praktijk te problematisch om kritiekloos voort te zetten en benadrukt dat er dringend behoefte is aan een herziening van deze communicatie.
Professor Yvo Smulders is hoogleraar interne geneeskunde en tot recent opleider in Amsterdam UMC. Hij was adjunct-hoofdredacteur van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NtvG) en staat bekend om zijn betrokkenheid bij ethische vraagstukken binnen de geneeskunde, met name op het gebied van communicatie tussen artsen en patiënten. Smulders heeft zich vooral gespecialiseerd in de complexe dynamiek rondom behandelbeslissingen bij acute patiënten, zoals de ethische overwegingen die spelen bij het bespreken van reanimatie en andere ingrijpende medische handelingen. Zijn werk wordt gekenmerkt door een kritische blik op standaardprocedures en protocollen, waarbij hij de nadruk legt op het belang van maatwerk en authentieke besluitvorming in de patiëntenzorg. Smulders is een invloedrijke stem in het debat over patiëntenzorg en medische ethiek in Nederland.
Kathryn Mannix – With the End in Mind
"We have no cure for death. We’re getting better at postponing it, but sooner or later it comes to us all. So getting informed and prepared seems a good idea."
Kathryn Mannix is een Britse arts en auteur, gespecialiseerd in palliatieve zorg en end-of-life care. Ze heeft decennia aan ervaring in het begeleiden van patiënten en hun families tijdens het proces van sterven, en ze heeft zich ingezet om het gesprek over de dood en stervensbegeleiding uit de taboesfeer te halen. Mannix staat bekend om haar pleidooi voor meer openheid en eerlijkheid in gesprekken over de dood, zowel in de medische wereld als in de bredere samenleving. Haar bekendste boek, With the End in Mind: Dying, Death, and Wisdom in an Age of Denial (2017), werd internationaal goed ontvangen. In het boek deelt ze verhalen uit haar praktijk en biedt ze inzicht in hoe mensen op verschillende manieren omgaan met hun eigen sterfelijkheid.
Tijdens haar lezing zal Kathryn Mannix uitgebreid ingaan op haar ervaringen rond het sterfbed en wat stervenden haar leerde. Zo zal ze vertellen over de fysiologische gebeurtenissen tijdens het sterven en hoe een goede voorbereiding van patiënt en naasten op die laatste fase leidt tot een beter afscheid en minder complexe rouwreacties wanneer het sterfproces goed is verlopen.
Fotograaf: Darren Irwin
Film 'Dying for Beginners' van Kathryn Mannix. Bron: YouTube.
LUKi & The Lights
Anjo Snijders kreeg de diagnose ALS toen zijn kinderen twee en zeven jaar oud waren. Maar hoe leg je jonge kinderen uit wat ALS is? Een vraag die niet alleen Anjo en zijn vrouw Sascha, maar ook andere ouders in dezelfde situatie bezighoudt. Daarom creëerden zij samen met filmmakers uit Hollywood de animatiefilm LUKi & The Lights. Deze film volgt een actieve, charmante en vrolijke robot genaamd LUKi die graag met zijn vrienden omgaat. Op een dag, na het werk, begint LUKi's arm raar te doen tijdens het voetballen. Na een bezoek aan de dokter wordt bij LUKi ALS vastgesteld. De animatiefilm maakt geen gebruik van taal, alleen geluid, om het verhaal van LUKi en ALS te vertellen. Op deze manier kunnen gezinnen over de hele wereld de film bekijken. Het doel van LUKi & The Lights is om het bewustzijn over deze ziekte te vergoten, maar ook om te fungeren als een platform voor kinderen om te begrijpen wat ALS is. Anjo Snijders is op 13 maart 2024 overleden ten gevolge van de ziekte, maar zijn vrouw Sascha Groen zet hun werk voort. Zij is te gast bij ons en zal na de vertoning van de film worden geïnterviewd over Anjo, zijn ziekte, zijn dood en de prachtige film LUKi & The Lights.
Wieke Paulusma – Politiek en Palliatieve Zorg: Wat moet er veranderen?
De druk op de palliatieve zorg neemt toe, mede door de vergrijzing en de stijgende zorgvraag. Tweede Kamerlid Wieke Paulusma zet zich in voor de verbetering van deze zorg. Het is voor iedereen duidelijk dat een andere organisatie van zorg nodig is. Volgens berekeningen zou tegen 2060 één op de drie Nederlanders in de zorg moeten werken om de huidige zorgstandaarden te behouden. Tijdens deze plenaire sessie zal Paulusma ingaan op de vraag hoe de politiek zich voorbereidt op deze uitdagingen en welke beleidsmaatregelen er nodig zijn om kwaliteit van leven en sterven voor palliatieve patiënten te kunnen blijven garanderen.
Wieke Paulusma is Tweede Kamerlid voor D66. Na veel ervaring in de zorg als verpleegkundige, werd zij gemeenteraadslid in Groningen. Sinds 2021 is zij lid van de Tweede Kamer en houdt zij zich daar bezig met verschillende aspecten van de zorg, waaronder ook palliatieve zorg.
MIDDAGPROGRAMMA WORKSHOPS
Hans van Delden - Dehydratie
Dehydratie is een veelvoorkomend probleem bij patiënten in de laatste levensfase. Tijdens deze workshop bespreekt professor Hans van Delden de ethische en medische dilemma's rondom vochttoediening aan stervende patiënten. Dehydratie, ofwel een tekort aan lichaamswater, komt veel voor in de stervensfase wanneer patiënten niet meer in staat zijn om zelf de benodigde hoeveelheid vocht in te nemen. Dit proces wordt vaak beschouwd als een onderdeel van het stervensproces. Het doel van deze workshop is om zorgverleners te helpen bij het maken van weloverwogen beslissingen, met oog voor zowel het fysieke comfort als de waardigheid en autonomie van de patiënt. Deze afweging vereist niet alleen medische kennis, maar ook begrip van de menselijke waardigheid en goed luisteren naar de wensen van patiënten en naasten.
Prof. Hans van Delden is hoogleraar Medische Ethiek aan het UMC Utrecht en specialist ouderengeneeskunde, niet praktiserend. Hij is voorzitter van de richtlijnen werkgroep ‘Dehydratie’ van PZNL.
Bart Morlion – Pijn en pijnbehandeling
Pijn is een veelvoorkomend symptoom in de palliatieve fase en verdient een aanpak met zowel niet-medicamenteuze als medicamenteuze maatregelen. Professor Morlion is anesthesioloog en heeft zich verder gespecialiseerd in pijnbestrijding. Hij is medisch hoofd van het Leuvens Algologisch Centrum, het multidisciplinaire pijncentrum van het Universiteitsziekenhuis Leuven. Daarnaast doceert hij pijnbestrijding en farmacologie aan de KU Leuven, KULAK en meerdere buitenlandse universiteiten en hogescholen. Van 2006 tot 2012 was hij voorzitter van de Belgian Pain Society en van 2017 tot 2020 was hij voorzitter van de European Pain Federation EFIC. Hij is een veelgevraagd spreker in binnen- en buitenland. Bart Morlion is auteur van talrijke wetenschappelijke artikelen en boeken, waaronder twee boeken voor het brede publiek. Hij wordt regelmatig geraadpleegd voor duiding rond het thema pijn in de geschreven pers, op de radio en op tv.
Anne-Mei The - De Sociale Benadering van Dementie
Zoals elke verandering begon ook de Sociale Benadering bij één persoon. Als cultureel antropoloog houdt Anne-Mei The zich bezig met aangrijpende onderwerpen als euthanasie, palliatieve zorg en dementie. Deze laatste ziekte wordt ook wel de epidemie van de 21e eeuw genoemd: 1 op de 5 mensen krijgt de diagnose dementie, en het is doodsoorzaak nummer 1. Niet alleen de omvang is afschrikwekkend, maar ook de beeldvorming: een terminale ziekte die ontmenselijkt. Met haar bedrijf Tao of Care ontwikkelde Anne-Mei The in de afgelopen jaren daarom een nieuwe methode, die we nu Sociale Benadering noemen. Haar kennis en ervaring van het jarenlang volgen van mensen met dementie en hun naasten, in combinatie met haar gesprekken met honderden betrokkenen en experts, zijn omgezet in een praktische werkwijze om mensen met dementie weer mens te laten zijn.Tijdens deze lezing laat zij ons kennis maken met deze Sociale Benadering.
Anne-Mei schreef meerdere boeken over dementie en is nu onder andere werkzaam als bijzonder hoogleraar Langdurige Zorg en Sociale Benadering Dementie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. De beweging die Anne-Mei inzet is: van verhalen, naar patronen, naar inzichten, naar oplossingen.
Corné Mulders - Feiten en Fabels over Postmortale Zorg
Monuta zorgt elke dag voor afscheid met een goed gevoel. Voor íedereen, en dat al meer dan 100 jaar. Uit ervaring weten we dat het praten over hoe dat afscheid eruit gaat zien veel betekent, zowel voor nabestaanden als voor degene voor wie het overlijden nabij is. Monuta zet zich daarom in voor een samenleving waarin we anders omgaan met afscheid: we zijn helder over wat er allemaal kan en wat erbij komt kijken. Daarnaast helpen we mensen open te zijn over hun wensen rondom het afscheid. Dat noemen we: open over afscheid zijn.
Corné Mulders is directeur Uitvaartzorg bij Monuta. Al ruim vier jaar is hij elke dag op één van onze uitvaartlocaties te vinden. Hij en zijn team staan, samen met alle lokale uitvaartverzorgers, mensen bij rondom het afscheid: ervóór, tijdens en erna.
Michel de Hond – Het levensverhaal
Stichting Komma zet zich in om het levensverhaal van mensen met een ongeneeslijke ziekte op beeld vast te leggen, zodat hun kinderen op elk willekeurig moment in de toekomst dit terug kunnen kijken. Doordat al deze herinneringen en verhalen worden vastgelegd, kunnen ouders symbolisch voortleven en wordt er een komma, in plaats van een punt, achter hun leven gezet.
Op zeer jonge leeftijd verloor Michel de Hond zijn moeder Jasmin en later zijn broer Marc aan een ongeneeslijke ziekte. Toen Marc wist dat hij niet lang meer te leven had, bespraken de broers wat zij het meest misten aan hun moeder. Hun antwoord was dat ze geen eigen beeld van haar konden maken. Dit inspireerde hen om ervoor te zorgen dat Marc zijn eigen levensverhaal op camera kon vertellen voor zijn kinderen. Na de dood van zijn broer maakte Michel het tot zijn missie om dit mogelijk te maken voor alle ouders die weten dat ze hun kinderen niet zullen zien opgroeien. Daarom richtte hij Stichting Komma op.
Michel vertelt tijdens deze workshop welke impact het vertellen van deze levensverhalen op ouders en hun kinderen heeft en hoe dit kan bijdragen aan het omgaan van verlies en verdriet.
Michel de Hond is bestuurder van Stichting Komma
Detlef van der Velde & Henk Jan Schuijt – De Gebroken Heup
Een gebroken heup is voor veel ouderen een levensbedreigende aandoening. De gemiddelde leeftijd van deze patiënten is 84 jaar, en ruim 20% van hen heeft een vorm van dementie. Alarmerend genoeg overlijdt 1 op de 8 patiënten binnen een maand na de operatie en 1 op de 3 binnen een jaar.
Oorspronkelijk was het in Nederland gebruikelijk om oudere patiënten met een gebroken heup te opereren, voornamelijk voor pijnstilling. Recent bewijs suggereert echter dat een operatie niet altijd de beste optie is voor deze kwetsbare groep. Voor sommige patiënten kan adequate palliatieve zorg een betere uitkomst bieden dan een operatie. Een chirurgische ingreep is voor de patiënt een aanzienlijke belasting, terwijl de resultaten vaak niet bevredigend zijn. Het is daarom cruciaal om de wensen en het perspectief van de patiënt centraal te stellen. Henk Jan Schuijt benadrukt onder andere dat een gebroken heup eerder een symptoom is van onderliggende kwetsbaarheid dan de oorzaak. Een operatie behandelt het symptoom (de breuk) zonder de onderliggende problemen aan te pakken. Er is behoefte aan een cultuuromslag waarbij de focus verschuift van het behandelen van de aandoening naar een gezamenlijk behandeldoel tussen patiënt en arts.
In 2021 promoveerde Henk Jan Schuijt aan de Universiteit Utrecht op dit onderwerp. In samenwerking met traumachirurg Detlef van der Velde, beide verbonden aan het Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein, spreekt hij tijdens deze workshop. Ze zullen de voor- en nadelen van operaties bespreken en inzicht geven in de afwegingen die gemaakt moeten worden. Daarnaast zullen ze bespreken hoe we kunnen voorkomen dat deze beslissingen pas in acute situaties worden genomen.
Detlef van der Velde is traumachirurg bij het Antonius Ziekenhuis Nieuwegein/Utrecht.
Henk-Jan Schuijt is postdoctoraal onderzoeker traumageriatriebij het Antonius Ziekenhuis Nieuwegein/Utrecht.
Larissa Exalto en Manon Boddaert– Het Kwaliteitskader Palliatieve Zorg
Het Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland dat in 2017 verscheen, biedt zorgverleners en zorgorganisaties een helder en uniform uitgangspunt voor wat goede palliatieve zorg inhoudt. Het kader dient als een belangrijke leidraad bij het vormgeven van zorgbeleid en het waarborgen van kwaliteit. Het legt de nadruk op zorg die volledig is afgestemd op de waarden, wensen en behoeften van de patiënt en diens naasten. De implementatie van het kwaliteitskader is de belangrijkste opdracht van het Nationaal Programma Palliatieve Zorg II. Larissa Exalto en Manon Boddaert zullen in deze workshop, samen met een ervaringsdeskundige, ingaan op hoe je goede palliatieve zorg verleent op basis van het kwaliteitskader. Hoe zorg je als zorg- en hulpverlener ervoor dat je aansluit bij de waarden, wensen en behoeften van de patiënt en naaste?
Larissa Exalto is senior adviseur patiëntenparticipatie bij Stichting PZNL.
Manon Boddaert is arts palliatieve geneeskunde en een van de auteurs van het Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland. Zij promoveerde op het proefschrift “Quality Palliative Care For All- Want it! waarin ze beleidsmakers en zorgverleners handvatten tot betere en vanzelfsprekende samenwerking tussen betrokken zorgverleners gaf.
Marc Rietveld – Existentiële Zorg
In de palliatieve fase komen patiënten vaak voor existentiële vraagstukken te staan. Dit kunnen vragen zijn over de zin van het leven, dood, lijden en persoonlijke identiteit. Het begrijpen en ondersteunen van deze existentiële dimensies is een cruciaal aspect van goede palliatieve zorg. Maar hoe ga je als zorgverlener om met deze complexe en vaak diep persoonlijke vragen? Hoe kun je patiënten bijstaan in hun zoektocht naar betekenis en troost in hun laatste levensfase?
Als zorgverlener kom je hierbij vaak lastige dilemma’s tegen. Bijvoorbeeld als het gaat om de hoop die veel patiënten blijven koesteren, ondanks de prognose van een ongeneeslijke ziekte. Ze maken toekomstplannen zoals: "Volgend jaar ga ik een verre reis maken" of "Ik kan niet wachten om mijn kleinkind te ontmoeten." Hoe ga je daar als zorgverlener mee om? De patiënt weet toch dat hij dit waarschijnlijk niet meer zal meemaken? Ontkent hij zijn prognose en moet je hem dan niet beter informeren? Een ander dilemma kan zijn dat je zo graag je patiënt helpt bij het toch nog een keer spreken met die zoon die het contact heeft verbroken – maar jouw patiënt schrikt daarvoor terug. Of het doet je pijn om te zien hoe bepaalde overtuigingen het jouw patiënt zo moeilijk maken om de dood tegemoet te treden, hoe bang ze daardoor is – hoe graag zou je haar uitleggen dat ze die overtuigingen mag loslaten. En misschien wel het belangrijkste dilemma: hoe ga ik om met mijn eigen waarden en overtuigingen over kwaliteit van leven en afscheid nemen in de begeleiding van mijn patiënten? Het is niet mogelijk om ‘neutraal’ te zijn, en dat willen mijn patiënten ook helemaal niet. Hoe doe je dat?
Tijdens deze interactieve workshop zal Marc Rietveld (geestelijk verzorger) ingaan op de dilemma’s die je bij de begeleiding van patiënten met existentiële vragen kunt tegenkomen en hoe je daarmee om kunt gaan. Aan de hand van casuïstiek en praktische handvatten zal hij verschillende perspectieven op zingeving en hoop in de laatste levensfase bespreken en met het publiek onderzoeken welke belangrijke rol je kunt hebben als alles anders wordt.
PLENAIRE AFSLUITING
Pim van Lommel - De Bijna Dood Ervaring
De mensen met bijna-doodervaringen noemt hij zijn grootste leermeesters. Cardioloog Pim van Lommel is ervan overtuigd dat de dood niet het einde is van wie je bent, van je essentie. “We zullen er nooit achter komen waar bewustzijn vandaan komt,” zei hij in de Volkskrant. Van Lommel deed ruim dertig jaar onderzoek naar bijna-doodervaringen (BDE) en werd internationaal bekend door een studie die hij in 2001 publiceerde in het gerenommeerde medische tijdschrift The Lancet. Hierin onderzocht hij bijna-doodervaringen bij patiënten die een hartstilstand hadden overleefd. Hij concludeerde dat dergelijke ervaringen vaker voorkwamen dan gedacht en niet volledig verklaard konden worden door medische of fysiologische factoren. In totaal werden in vier studies naar BDE bij 562 patiënten na een hartstilstand identieke resultaten gevonden en eensluidende conclusies getrokken. Volgens deze studies is de heersende, materialistische visie van artsen, filosofen en psychologen op de relatie tussen hersenen en bewustzijn te beperkt om het verschijnsel te kunnen duiden. Er zijn goede redenen om aan te nemen dat ons bewustzijn niet altijd samenvalt met het functioneren van onze hersenen: het kan ook los van ons lichaam ervaren worden.
In deze afsluitende plenaire lezing neemt Van Lommel de toehoorder mee in de wetenschappelijke theorieën. Hij stelt dat bewustzijn eindeloos is, zonder begin en einde, buiten tijd en ruimte, en dat het lichaam het bewustzijn beperkt. De hersenen zijn daarbij alleen ontvangers van het eindeloze bewustzijn, en geen producent. In de voordracht zal dieper worden ingegaan op deze conclusies.
Pim van Lommel is een Nederlandse cardioloog die vooral bekend is geworden door zijn onderzoek naar bijna-doodervaringen (BDE). Hij studeerde geneeskunde aan de Universiteit Utrecht en werkte jarenlang als cardioloog. In de jaren ‘80 begon hij onderzoek te doen naar BDE’s, ervaringen die mensen soms rapporteren wanneer ze klinisch dood zijn geweest, bijvoorbeeld tijdens een hartstilstand.
In 2007 schreef hij de bestseller Eindeloos Bewustzijn: Een wetenschappelijke visie op de bijna-dood ervaring, waarin hij zijn bevindingen en theorieën verder uitlegt. Het boek kreeg veel aandacht en ontving zowel lof als kritiek, vooral vanwege de controversiële suggestie dat bewustzijn voortbestaat na de dood. De Nederlandse uitgave beleeft inmiddels de 31ste druk (meer dan 155.000 exemplaren). In 2010 ontving hij voor de Engelse uitgave van dit boek de 2010 Book Award van de Scientific and Medical Network.
Van Lommels werk heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het debat over de aard van bewustzijn en de dood, en hoewel er ook kritiek is op zijn ideeën, heeft hij veel belangstelling gewekt binnen zowel de wetenschappelijke wereld als het grote publiek. In 2017 ontving hij de Elisabeth Kübler-Ross-penning, uitgereikt door de koepel voor lokale en regionale vrijwilligersorganisaties in de palliatieve en terminale zorg (VPTZ).
Sander de Hosson - Slotcouplet
In deze laatste plenaire sessie zal dagvoorzitter Inge Diepman samen met longarts Sander de Hosson terugkijken op de belangrijke lessen van de dag en vooruitkijken naar de toekomst. Wat heeft hij zelf geleerd vandaag en wat neemt hij mee naar huis? Sander de Hosson is longarts in het Wilhelmina Ziekenhuis Assen en schreef de boeken Slotcouplet en Leven Toevoegen aan de Dagen. Hij is mede-oprichter van Carend.
Kom naar het Jaarcongres 'Palliatieve Zorg in Transitie' op 3 april 2025 in Beatrixtheater in Utrecht. Tot 9 januari 2025 geldt een aantrekkelijke vroegboekkorting.
