Tijdens een gastcollege sprak ik met Amerikaanse studenten geneeskunde over euthanasie en hoe we dit in Nederland regelen. De studenten vonden euthanasie zoals we dat in Nederland hebben geregeld inhoudelijk een goede zaak. Toch waren ze allemaal tegen euthanasie in hun eigen land. Hun grootste zorg was dat ernstig zieke mensen of ouderen onder druk zouden worden gezet om euthanasie te kiezen, bijvoorbeeld omdat zorgverzekeraars dit goedkoper zouden vinden. Niet helemaal onzin. Ook voor Trump, want in 2008 zijn er in de staat Oregon (de enige staat in de USA waar euthanasie toegestaan is) door verzekeringsmaatschappijen brieven gestuurd naar patiënten met een ernstige en ongeneeslijke aandoening. In deze brieven werd de patiënten meegedeeld dat zij geen vergoeding zouden krijgen voor bepaalde behandelingen, maar wel voor 'doctor assisted suicide' (hulp van een arts bij zelfdoding) (Springer, 2008).
Huidige discussie in Nederland: wetsvoorstel Voltooid Leven
Dit gesprek zette mij aan het denken, vooral vanwege de huidige discussie in Nederland over het wetsvoorstel Voltooid Leven van D66. Dit voorstel geeft ouderen die vinden dat hun leven klaar is, ook zonder ziekte, de mogelijkheid om hulp te krijgen bij het beëindigen van hun leven (Tweede Kamer der Staten-Generaal, 2020).
Standpunten van KNMG en NVVE
De KNMG (artsenorganisatie) is kritisch op dit wetsvoorstel. Zij wijzen erop dat ouderen soms onder druk kunnen komen te staan om euthanasie te kiezen. Ze vinden dat ouderen beschermd moeten worden tegen deze druk (KNMG, 2023). Tegelijkertijd vindt de NVVE (Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde) juist dat iedereen het recht moet hebben om zelf te beslissen over het eigen levenseinde, ook zonder ziekte (NVVE, 2023).
Onderzoek naar ouderen met een doodswens (PERSPECTIEF-onderzoek)
Dr. Els van Wijngaarden onderzocht hoeveel ouderen hun leven als ‘klaar’ ervaren en liever niet meer willen leven. Ze deed dit onderzoek omdat er discussie is over hulp bij zelfdoding voor ouderen zonder ziekte.
Hoeveel mensen hebben deze wens? Ruim 10.000 mensen in Nederland (ongeveer 0,18%) voelen zich klaar met hun leven en willen dood, zonder dat ze ernstig ziek zijn.
Wie zijn deze mensen meestal?
- Vaker vrouwen dan mannen (67%).
- Vaak mensen met een lagere opleiding (44%) en mensen uit een lagere sociale klasse (53%).
Waarom willen zij dood?
- Ze piekeren veel.
- Ze zijn bang om verder achteruit te gaan, lichamelijk of geestelijk.
- Ze voelen zich vaak eenzaam of afhankelijk van anderen.
- Ze denken dat ze anderen tot last zijn.
- Ze hebben financiële zorgen.
- Ze zijn bang voor nog meer afhankelijkheid.
Wat willen deze ouderen precies?
Veel ouderen willen graag zelf de controle houden. Ze willen soms een middel in huis hebben waarmee ze hun leven kunnen beëindigen. Niet om het meteen te gebruiken, maar om zich gerust te voelen dat ze zelf kunnen bepalen wanneer het genoeg is.
Els van Wijngaarden vindt het belangrijk dat de discussie over 'voltooid leven' gebaseerd is op feiten. Ze zegt ook dat we serieus moeten luisteren naar deze ouderen en moeten zorgen voor betere hulp en ondersteuning (Van Wijngaarden, 2020).
Mijn zorg hierover
Dit maakt mijn zorg groter: hoe kunnen we zeker weten dat ouderen niet onbewust het gevoel krijgen dat ze beter kunnen sterven omdat ze 'te duur', 'niet nuttig' of 'de maatschappij tot last' zijn?
Ook valt mij op dat euthanasie makkelijk te declareren is bij zorgverzekeraars, terwijl vergoeding voor palliatieve zorg veel ingewikkelder is (Nivel, 2019). Voor euthanasie wordt ook nooit een eigen bijdrage gevraagd, maar voor palliatieve zorg kan dat wel het geval zijn. Veel hospices vragen bijvoorbeeld een eigen bijdrage van hun gasten. En nu er flink bezuinigd gaat worden op bijvoorbeeld de wijkverpleging komt deze vorm van zorg nog meer onder druk te staan.
Mensbeelden volgens de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS)
De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) zegt in het rapport "Machtige Mensbeelden" dat beleid gebaseerd is op bepaalde ideeën over mensen, zoals autonomie en zelfredzaamheid. De RVS waarschuwt ervoor dat we moeten oppassen dat ouderen niet het gevoel krijgen dat ze minder waardevol zijn als ze niet meer volledig zelfstandig kunnen zijn (RVS, 2021).
Conclusie
Kortom, mijn gesprek met de Amerikaanse studenten maakte duidelijk dat eigen keuzes belangrijk zijn, maar dat we goed moeten kijken naar de bredere gevolgen. We moeten voorzichtig zijn met wetten zoals het wetsvoorstel Voltooid Leven. Daarnaast moeten we zorgen dat palliatieve zorg even toegankelijk en eenvoudig vergoed wordt als euthanasie. Alleen dan is er echte keuzevrijheid bij het levenseinde.
Bronnen:
- Springer, D. (2008). Oregon Offers Terminal Patients Doctor-Assisted Suicide Instead of Medical Care. Fox News. Geraadpleegd via: https://www.foxnews.com/story/oregon-offers-terminal-patients-doctor-assisted-suicide-instead-of-medical-care
- Tweede Kamer der Staten-Generaal. (2020). Voorstel van wet houdende toetsing van levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek (Wet toetsing levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek). Geraadpleegd via: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-35534-2.html
- KNMG. (2023). Standpunt Voltooid Leven. Geraadpleegd via: https://www.knmg.nl/advies-richtlijnen/dossiers/voltooid-leven
- NVVE. (2023). Standpunt voltooid leven. Geraadpleegd via: https://www.nvve.nl/standpunten/voltooid-leven
- Van Wijngaarden, E. (2020). Resultaten PERSPECTIEF-onderzoek. ZonMw. Geraadpleegd via: https://www.zonmw.nl/nl/onderzoek-resultaten/palliatieve-zorg/resultaten/programmas/project-detail/palliantie-meer-dan-zorg/perspectieven-op-de-doodswens-van-ouderen-die-niet-ernstig-ziek-zijn-de-mensen-en-de-cijfers/
- Nivel. (2019). Palliatieve zorg in Nederland. Geraadpleegd via: https://nivel.nl/nl/nieuws/palliatieve-zorg-nederland
- RVS. (2021). Machtige mensbeelden. Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. Geraadpleegd via: https://www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2021/06/24/machtige-mensbeelden
Ben je geïnteresseerd in dit onderwerp en op zoek naar een genuanceerder beeld, kijk dan het webinar 'Voltooid leven' terug. In dit webinar, gehost door Carend, delen Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en Els van Wijngaarden, zorgethicus en hoofddocent aan Radboud Universiteit hun op feiten gebaseerde mening over dit debat.