Saskia Kok van Carend in gesprek met Josine Engels, een van de twee coördinatoren bij Hospice De Liefde in Rotterdam. Een hospice met zes gastenkamers.
Van mens tot mens
Sterven is een sociale, emotionele en existentiële gebeurtenis die beïnvloed wordt door persoonlijke, culturele en religieuze keuzes. Voor Ernst Kleisterlee, de initiatiefnemer van het hospice, was het Boeddhisme een inspiratiebron. Bij De Liefde is dit vooral terug te vinden in de kernwaarden: Aandacht, Openheid en Liefde. Mindfulness, of opmerkzaamheid, krijgt vorm op verschillende momenten door de dag heen, door bewust en open aandacht te geven aan het huidige moment. Ook reflectie op het eigen sterven en aandacht voor wat het werk doet met de vrijwilligers en medewerkers staan hoog in het vaandel. Josine verduidelijkt: ‘Tijdens de scholingen en passende momenten tijdens het werk, staan we stil bij vragen als Wat vind jij ervan om afhankelijk te zijn van een ander, wat zijn jouw gedachten bij ongeneeslijk ziekzijn? Door mindfulness beoefening staan we even stil.Wat dient zich nu aan en wat kan ik hieraan toevoegen, brengen of juist laten? Wat doet het met mijzelf? We moedigen elkaar aan om elkaar te bevragen, waarom doe je wat je doet?’
Een ondersteunende community
Bij De Liefde wordt voor veranderingen, acties of te nemen beslissingen een breed draagvlak gecreëerd. De vrijwilligers worden daarin gehoord en hebben een belangrijke stem. Josine: ‘We werken met een sociocratisch organisatiemodel, een hele platte organisatie.’ In de zogenoemde lotusgroep, gevormd door gekozen medewerkers en vrijwilligers, worden een keer per maand nieuwe (beleids)voorstellen besproken waarna de lotusgroep het bestuur adviseert. Zo zijn de stemmen van de 130 betrokken vrijwilligers ook geborgd in het organisatiebeleid.
In het zorgvrijwilligersteam dat uit zo’n zestig vrijwilligers bestaat, waaronder een grote groep werkende ‘jongere’ mensen, zit veel expertise op allerlei gebied. Als zij dit willen, verzorgen vrijwilligers ook workshops voor elkaar, bijvoorbeeld op gebied van gespreksvaardigheden, meditatie of complementaire zorg. Ieders unieke talent wordt gezien en krijgt een plek in het hospice!
Elke dag wordt er vers gekookt door de kookvrijwilligers, naar de individuele wensen van de gasten, zoveel mogelijk met ingrediënten uit eigen tuin en kas. Gasten drinken regelmatig koffie met hun naaste in de kas of tuin, een heerlijke plek. De prachtige tuin, die onderhouden wordt door gedreven vrijwilligers, is eens in de twee jaar in juni te bezoeken tijdens de ‘verborgen tuinen dagen’.
Er is een team Complementaire Zorg dat naar behoefte van de gasten massage, meditatie, reiki, muziek, visualisatie of aromazorg aanbiedt. Josine: ‘Ook die inzet gebeurt in samenspraak tussen gasten, naasten, vrijwilligers en thuiszorgmedewerkers. We zijn er echt met- en voor elkaar en voor de gasten en naasten.’
Laagdrempelig
Josine vertelt dat De Liefde graag de buitenwereld binnenhaalt in het hospice. ‘Dat is een continu zoeken hoe we in de buurt, en daarbuiten, meer bekendheid kunnen geven aan palliatieve zorg in het algemeen en ons hospice in het bijzonder. Jaarlijks houden we een open dag voor omwonenden en andere geïnteresseerden. We horen vaak dat het helemaal niet zwaarmoedig en verdrietig is binnen de muren van het hospice. De meeste mensen hebben blijkbaar nog steeds dat beeld bij een hospice.’ Daarnaast verhuren we onze mooie zolderruimte voor yogales, meditaties of als trainingsruimte. Het beheer is in handen van een vrijwilliger die tevens zorgvrijwilliger is.
Rituelenruimte
Een kamer met prachtige muurschildering doet dienst als rituelenruimte. Gasten kunnen ervoor kiezen om hier opgebaard te worden tot aan de dag van de uitvaart. Dat is een mooie aanvullende dienst die we kunnen aanbieden. Hier hebben we het, onder andere in de eerder benoemde lotusgroep, met elkaar wel over gehad. Het vraagt immers iets extra’s van onze vrijwilligers om nabestaanden te ontvangen en te ondersteunen. Na een overlijden geleiden we de gast uit, dit doen we niet alleen uit respect voor de overleden gast en de naasten, maar ook voor elkaar. Wij nemen ook afscheid van deze gast. De kist wordt naar de huiskamer gedragen en wanneer de gong klinkt is iedereen stil. We dragen het gedicht ‘Vogelvrij’ van Jules Deelder voor. Als de familie iets anders wenst kan dat natuurlijk ook.’ Josine herinnert zich een gast die een gedicht koos uit de door het hospice in eigen beheer uitgegeven dichtbundel. Een van die gedichten, geschreven door een kookvrijwilliger, vond zij mooier.
Aandacht voor nabestaanden
Zes weken na een overlijden belt iemand van de nazorggroep, die bestaat uit verpleegkundigen en zorgvrijwilligers, voor een psychosociaal nagesprek. Wanneer tijdens het gesprek blijkt dat er behoefte is aan extra ondersteuning, wijzen we op mogelijkheden in de buurt waar zorg- of welzijnsactiviteiten worden aangeboden. Een enkele keer geeft iemand aan zelf graag vrijwilliger te willen worden bij De Liefde. Wanneer iemand na een aantal maanden nog steeds die wens heeft, gaan we in gesprek om te ontdekken of het (al) passend is. Nabestaanden komen vaak nog een keer koffiedrinken in het hospice om te bedanken voor de ontvangen zorg en ondersteuning tijdens het verblijf van hun dierbare.
Communicatie
‘Niet alleen nazorg maar ook een goede overdracht vinden we belangrijk. De verpleegkundigen rapporteren in het digitale zorgsysteem, de vrijwilligers informeren elkaar via de papieren gastenmappen. De overdracht begint met vijf minuten stilte om even bewust stil te staan bij jezelf, gevolgd door een rondje ‘hoe is het vandaag met jou?’. Hierdoor is er ruimte om in alle openheid aan te geven wat jij nodig hebt om je dienst goed af te ronden als je naar huis gaat of wat je nodig hebt in jouw dienst. Hier gaat het ook, net als in de zorg voor de gasten, niet om het ‘oplossen of fixen’ maar om ‘er zijn’ voor jezelf en de ander.’
Josine tot slot: ‘Op veel manieren proberen we onze missie waar te maken en werken we aan een liefdevolle community waar gasten, naasten, nabestaanden en medewerkers zich gezien weten.’
www.hospicedeliefde.nl