Tussen 8 november en 13 december zond HUMAN, helaas niet op primetime, de serie Kanaal Sociaal uit. De serie volgt ‘de levens van Seval, Louise, Mariska, Piet, Elly en Marloes die voor een dierbare zorgen. Ze worstelen met de vraag of ze hun eigen leven ooit nog terugkrijgen; de zorg eist een steeds hogere tol van hen.’ Aldus de aankondiging op NPO start, waar de zes afleveringen te zien zijn. Pas op! De serie verbijsterde zelfs de meest doorgewinterde mantelzorgondersteuner. Die hielden het niet droog. Ik ook niet. En niet omdat het een tearjerker is. Nee, de dagelijkse werkelijkheid van alle zes mantelzorgers en hun geliefden is soms gewoon te erg. En dan hoop je dat dit incidenten zijn. Ook nee.
De cijfers.
- Nederland telt circa 5 miljoen mantelzorgers (cijfer uit 2019)
- Dat betekent dat 1 op de 3 Nederlanders van 16 jaar en ouder mantelzorg gaven dat jaar.
- 830.000 mantelzorgers geven zowel langdurig (meer dan 3 maanden) als intensief (meer dan 8 uur per week) hulp.
- 9,1% van de mantelzorgers voelt zich zwaar belast (460.000 mantelzorgers).
- 1 op de 4 werknemers combineert betaald werk met mantelzorg.
- (Bron: www.mantelzorg.nl)
In alle afleveringen van de serie komt Ria Mol (60+) aan het woord. Een coole en accurate zestiger die wekelijks op dinsdagmiddag het lokale Deventer radioprogramma Kanaal Sociaal maakt en presenteert. Haar secondant is radiotechnicus én redacteur Fred Veeneman (70+). De serie is naar dit programma vernoemd. Ze maken het programma op eigen initiatief en vrijwillig, maar zíj in de tijd van de baas: ze is fulltime wmo-coach bij de gemeente Deventer. Ter verduidelijking: ‘Gemeenten moeten ervoor zorgen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De gemeente geeft ondersteuning thuis via de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Officieel heet deze wet Wmo 2015.’ [www.rijksoverheid.nl]. Deze Wmo is van groot belang in de ondersteuning van mantelzorgers. Mol vertaalt haar eigen expertise in dit kritisch informatieve radioprogramma. Ze legt uit, bevraagt beleidsmakers, onderzoekers en behandelt allerlei onderwerpen waar je in het sociale domein tegen aanloopt. Kernbegrippen: participatiemaatschappij en zelfredzaamheid. Van die fijne beleidstermen, niks mis mee, behalve dan dat de uitvoering rammelt.
Is dat zo? Verdwalen mantelzorgers in de jungle van de Wmo?
‘Ik heb daar geen eerlijk antwoord op. Ik weet wat er allemaal mogelijk is. Je hoeft niet te verdwalen. Je moet er wel veel voor doen om achter alle voorzieningen en mogelijkheden van de Wmo te komen. Iets als ‘respijtzorg’ bijvoorbeeld voorziet in steun aan overbelaste mantelzorgers. Daar wordt veel te weinig gebruik van gemaakt. Blijkbaar weet men die voorziening niet goed te vinden.’ Mol begrijp het wel. ‘Je moet als mantelzorger al zoveel en dan heb je de tijd en de moed niet meer. Vergelijk het maar met palliatieve zorg, daar word je nog vaak ook niet vanzelf over geïnformeerd. Bovendien, de generaties die de meeste mantelzorg verlenen - de vijftigers, zestigers en zeventigers- die waren voordat de participatiewet werd uitgevonden al zelfredzaam. Om hulp vragen hebben ze niet geleerd.’
Het lijkt wel of niemand zich echt bekommert om de mantelzorger!
‘Dat is te sterk uitgedrukt. Mijn definitie van mantelzorger is: iemand die op vrijwillige basis (niemand zegt dat ze het moeten doen) zorgt voor iemand in de directe omgeving. Iemand die ze niet los kunnen laten. Er is dus geen keuze. Ze doen het gewoon. Dat ze dat doen is vaak helemaal niet bekend. Hun minder directe omgeving weet vaak niet eens dat ze mantelzorg verlenen en met welke intensiteit. Mantelzorgers moeten zich dus ook zelf kenbaar maken.’
En is er dan wél genoeg aandacht voor de mantelzorger?
Mol is stellig: ‘Op papier wel, in de uitvoering niet. Daarbij komt dat zeker de oudere generatie mantelzorgers het goed willen doen. En dat kunnen ze -vinden ze althans- zelf het beste. Dat zie je ook in de tv-serie, dat ze eigenlijk vinden dat een ander het niet zo goed kan als zij zelf. Het gevoel van ontrouw en verraad speelt ook mee, alsof je faalt als je een deel van de zorg aan een ander overdraagt. De druk op jou als mantelzorger wordt dan torenhoog. Je let ook niet meer op wat je zelf nodig hebt, terwijl…je kan alleen voor de ander zorgen als je voor jezelf zorgt. Mantelzorgers moeten leren dat je mág zeggen dat het veel is, dat je moe bent, je mág de werkgever om ruimte vragen, je mág vragen dat anderen alert zijn op wat het mantelzorgen jou kost.’
Moet er ingegrepen worden?
‘Mantelzorg moet ingebed worden in de samenleving. En binnen de uitvoering van de Wmo: besef dat maatschappelijke ondersteuning veel meer inhoudt dan huis kuisen en eten in een magnetron stoppen. Elke dag een wandelingetje maken, zorgen dat mensen in contact kunnen blijven of -een recent voorbeeld- help die mevrouw die de rolstoel van haar man niet meer kan duwen met een extra paar handen! Wmo-ondersteuners kunnen veel meer regelen dan ze zelf denken. En er ontbreken faciliteiten. Het zou mooi zijn als er mantelzorgverlof komt. Nu is er alleen bijzonder verlof dat je met je werkgever moet regelen. Dat moet veel structureler. Maak het dan ook meteen fiscaal in orde. Mensen willen hun werk niet kwijt. Zorg dat dat niet hoeft. Nou ja, en VRAAG, PRAAT, LUISTER! Dat geldt voor de huisarts én de praktijkondersteuner én de mantelzorgcoach én de werkgever én de vrienden. Vraag wat iemand nodig heeft en luister goed, ook naar wat niet gezegd, maar wel bedoeld wordt. De mantelzorger moet ook leren: hulp vragen en praten over wat het kost én oplevert.’ Gelukkig genieten vijf op de zes mantelzorgers ook van de leuke momenten van het zorgen.
Tenslotte
Niemand gaat voor de lol of uit verveling eens lekker een uurtje of wat zitten googelen op de zoektermen ‘mantelzorg’ en ‘wmo’. Op een dag ben je het ineens. Of de mantelzorg besluipt heel ongemerkt je agenda.
Bekijk dan de volgende sites:
- www.mantelzorg.nl (de landelijke vereniging die opkomt voor iedereen die zorgt voor een familielid, vriend of buur).
- www.vief.nl (van Monutua nota bene! Via een vragenlijst krijg je inzicht in wat je waar en met wie kan regelen).
Op dinsdagavond 24 januari organiseert Carend een webinar over dit belangrijke onderwerp met Maaike Haan, Dian Paasman en Hinke Höfstadt die allen beleidsadviseur of onderzoeker zijn op het gebied van mantelzorg. Zij nemen je in dit webinar mee in het perspectief van naasten. Aan de hand van praktijkvoorbeelden en hun onderzoek, maar ook vanuit beeldmateriaal uit het indrukwekkende stripboek ‘Naasten’, een graphic Novel.