Op 1 november vindt het Congres 'Zorg in de Stervensfase' van Carend plaats in Jaarbeurs in Utrecht. Op deze dag leren artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners alles over de formele én informele zorg in de stervensfase. Uiteraard komen symptomen, symptoombestrijding, palliatieve sedatie en euthanasie aan de orde, maar ook is er veel aandacht voor communicatie, de rol van vrijwilligers, meer filosofische overdenkingen zoals 'de palliatieve paradox' en informele zorgmogelijkheden zoals de waakmand en het koppelbed aan de orde. Highlights in het programma zijn de presentatie van de nieuwe richtlijn 'Zorg in de Stervensfase' de film 'Politiek van de Aandacht'. Hieronder vindt u het gehele programma.
08.30 Inloop met koffie
09.15 Opening door dagvoorzitter Inge Diepman
Inge Diepman is voormalig presentator van vele radio- en televisieprogramma's (zoals het Zwarte Schaap). Tegenwoordig presenteert zij veel medische nascholingen, zowel fysiek als webinars online.
09.30 Lia van Zuylen - Nieuwe Richtlijn Zorg in de Stervensfase
Professor Lia van Zuylen is hoogleraar klinische palliatieve zorg en voorzitter van de richtlijncommissie 'Zorg in de Stervensfase'. Deze vernieuwde richtlijn verschijnt vlak voor het congres. Zij zal tijdens de plenaire openingslezing ingaan op onderwerpen als het markeren van de stervensfase, en communicatie rond waken. Dit webinar wordt georganiseerd in samenwerking met IKNL. Lees meer over deze lezing.
10.15 Aflevering van 'De Kist'
Presentator Keffah Allush zal tijdens het congres een aflevering van 'De Kist' presenteren. Hij gaat tijdens dit onderdeel een bekende gast interview over zijn of haar visie over leven, sterven en de dood. Lees hier meer.
11.00 Pauze
11.30 Eric Geijteman - Wetenschappelijk onderzoek in de stervensfase
In 2007 was er veel verwondering over het gedrag van Oscar the Cat, een kat in een verpleeghuis in de Verenigde Staten die leek te kunnen voorspellen dat mensen zouden gaan overlijden. Inmiddels is er wetenschappelijk onderzoek die aantoont dat de kat vermoedelijk reageerde op geuren in de urine. Internist-oncoloog Eric Geijteman neemt ons mee in de fascinerende wetenschappelijke onderzoeken die verricht worden naar de stervensfase en zal ze ook in een ethisch perspectief plaatsen. Lees meer via deze link.
12.15 Film: Politiek van de Aandacht (met aansluitend interview met partner en maker Lex de Jong)
‘Je bent ineens ziek. Je weet niet wat er met je gebeurt, met je lichaam. Je kent niemand. De omgeving is nieuw. Je wordt ineens afhankelijk van mensen. Je illusie van zekerheid is ineens weg.” Barbara Asselbergs kreeg in 2019 de diagnose acute leukemie. Ze werd opgenomen. In mei 2021, nadat ze een tweede stamceltransplantatie had gekregen, was duidelijk dat ze niet meer beter zou worden. Ze had toen in totaal bijna drie maanden in het ziekenhuis gelegen.
Ze zag hoe verpleegkundigen dagelijks een rijdende computer de kamer binnenduwen. Hoe iedereen een wit pak aanheeft, behalve haar man die een tijdschrift ligt te lezen bij haar op bed. Ze fotografeerde de kaarten aan haar muur, haar lichaam onder de douche, de twee verschillende sokken die ze aanheeft, zo typerend voor het uitzicht van iemand die op bed ligt. Die kijkt naar de eigen voeten. Of naar het raam waar soms een vogel langs vliegt.
(Uit NRC, 23 maart 2023)
Ze begon foto's te maken van haar omgeving, van de mensen die voorbij kwamen. Van de wijze van aandacht die er voor haar was. De foto's kwamen op de wand van haar ziekenhuiskamer. Uiteindelijk werd er een film van gemaakt: 'Politiek van de Aandacht' Daarin zijn de foto’s verwerkt en vertelt Barbara haar verhaal, dat gaat over het belang van aandacht voor de patiënt. Vandaag zullen we deze intieme film vertonen aan een groot publiek. Aansluitend zal Lex de Jong, Barbara's partner en een van de makers van de film geïnterviewd worden.
Lees meer over dit bijzondere project.
12.45 Lunch
13.30 Workshop ronde 1
14.45 Workshop ronde 2
16.00 Plenaire lezing 'Informele Zorg - Het koppelbed - de waakmand en Stichting Komma'
In de afsluitende lezing zal Sander de Hosson, longarts ingaan op een aantal belangrijke hulpmiddelen om de kwaliteit van sterven te verbeteren, zoals de waakmand en het koppelbed. Tevens zal Michel de Hond uitgebreid vertellen over het werk van Stichting Komma, die portretten maakt van ongeneeslijk zieke ouders om zo herinneringen voor hun kinderen vast te leggen. Lees hier meer over deze afsluitende lezing.
13.30 – 14.30 Ronde 1
Workshop 1: Christiaan Rhodius De palliatieve paradox
Vasthouden als je los moet laten. Dat klinkt tegenstrijdig, maar dat is het niet. Het is een paradox, een schijnbare tegenstelling. In de palliatieve fase is deze paradox op tal van manieren zichtbaar. In de stervensfase wordt dit heel concreet. Sterven is namelijk een concreet en tastbaar moment van loslaten. Of in termen van de hechtingstheorie, een moment van 'ongewenste scheiding'.
Kijken door 'de bril van hechting' helpt om emoties en dynamiek rond het levenseinde niet alleen te kunnen herkennen, maar er ook iets mee te doen. Samen staan we stil bij 'hechting' en het belang van vasthouden. Want juist het vasthouden helpt bij het loslaten. Zie daar, de palliatieve paradox in een notendop.
In deze workshop gaan we aan de slag met voorbeelden uit de praktijk. Van harte welkom om eigen casuïstiek in te brengen. Zo leren we van en met elkaar & ervaren we hoe kijken door 'de bril van hechting' ons handelen in de palliatieve fase kan verrijken.
Lees meer over deze workshop.
Workshop 2: Jet van Esch en Annelot van der Meulen - Symptomen in de Stervensfase
In de stervensfase kunnen verschillende symptomen optreden als onrust, benauwdheid, vermoeidheid, reutelen en ademstops. Veel symptomen hoeven niet behandeld te worden, bij anderen is een interventie wel noodzakelijk. Rond het stervensproces kunnen zorgverleners veel doen om het lijden te verlichten en de kwaliteit van het leven of sterven te verbeteren.
In deze workshop gaan we in op de belangrijkste symptomen die kunnen optreden in de stervensfase. Er zal speciaal stil gestaan worden bij mondklachten en reutelen.
Lees hier meer over de symptomen van het sterfbed
Workshop 3: VPTZ - Informele zorg: de rol van vrijwilligers
Vrijwilligers hebben een grote rol en waarde in de palliatieve en terminale zorg. Hoe komt deze waarde het best tot zijn recht? Hoe kunnen zorgverleners en vrijwilligers beter samenwerken? Welke verantwoordelijkheden hebben vrijwilligers en gaat dit in de toekomst veranderen? Sluit je aan bij deze workshop en leer hoe je organisatie of jijzelf baat kan hebben bij de inzet van vrijwilligers. Lees meer hier.
Workshop 4: Sabine Netters - Palliatieve sedatie
Palliatieve sedatie is een van de belangrijkste interventies die zorgverleners kunnen doen om de kwaliteit van sterven in de laatst levensfase te verbeteren. Toch bestaat er nog altijd veel verwarring over deze belangrijke en complexe behandeling. Internist-oncoloog Sabine Netters zet in deze verdiepende workshop de uitvoering, de vormen van sedatie, de indicaties en voorwaarden in het juiste perspectief. Lees hier meer.
14.45 – 15.45 ronde 2
Workshop 1: Alexander de Graeff - Begeleiding bij bewust afzien van eten en drinken
Er is en toename zichtbaar van het aantal mensen dat de hoog autonome keuze neemt om hun stervensfase zelf te induceren. Voor zorgverleners is er een hoog morele taak om dan te begeleiden. Internist-oncoloog en auteur van de KNMG-handreiking over dit onderwerp neemt ons mee in de medische, juridische en ethische aspecten van deze in toenemende mate toegepaste vorm van stervensbegeleiding. Lees hier meer.
Workshop 2: Joyce de Bruijn Euthanasie (basisprincipes en euthanasie bij dementie)
Uiteraard ontbreekt een verdiepende workshop over euthanasie niet op dit congres. Arts Joyce de Bruijn van het Expertisecentrum Euthanasie neemt ons mee bij de basispirincipes, maar zal al snel inzoomen op een onderwerp waar veel vragen over zijn: euthanasie bij dementie. Lees hier meer.
Workshop 3: Saida Aoulad Baktit Interculturele zorg in de stervensfase
Inmiddels heeft een kwart van onze bevolking een of meer (voor)ouders afkomstig uit een ander land. Dit kunnen vluchtelingen zijn, maar ook mensen die al jaren in Nederland wonen. Bovendien groeit de groep oudere migranten die passende zorg nodig heeft in hun laatste levensfase. Door verschillen in het omgaan met ziekte, verlies en het levenseinde –denk aan opleidingsniveau, culturele verschillen, religie of levensovertuiging- sluit de verleende zorg niet altijd aan bij de ideeën die mensen hebben over goede zorg en bij hun wensen in de laatste levensfase. Dat leidt tot onvrede bij de patiënt en diens familie, maar ook bij zorgverleners.
In deze workshop gaan we in op rituelen rond het sterfbed, communicatie en besluitvorming en zullen we aan de hand van casuïstieken en filmfragmenten voorbeelden geven van de dilemma's die soms een rol kunnen spelen. Lees hier meer.
Workshop 4: Leonie Vogels Communicatie in de stervensfase
Tijdens deze bijzondere workshop 'Communicatie in de Stervensfase, maken we gebruik van de documentaire 'Contact'. We volgen een huisarts die met compassie een patiënte in de laatste levensfase begeleidt. We tonen verschillende fragmenten uit de film zien en kijken zo letterlijk mee over de schouders van deze huisarts. Het is niet geacteerd. Het is de werkelijkheid in close up. We zien hoe de huisarts contact maakt, hoe hij professionele nabijheid zoekt en zichzelf als mens laat zien.
Na het kijken van elk fragment, krijg je als deelnemer een vraag voorgelegd, om te reflecteren op wat je zelf zou doen als mens en als zorgprofessional in het contact met deze patiënt. Wie wil je zijn aan het bed van iemand die gaat sterven?
Lees hier alles over deze workshop.
