Twintig jaar geleden was Edwin Spieard (54) automonteur. Tegenwoordig rijdt hij met een ambulance, met daarop zijn bedrijfsnaam Special Death Care, naar overledenen om hulp te bieden in allerlei situaties. Spieard heeft hart voor zijn vak en kan uren over zijn bijzondere werk vertellen. Triggerwarning: dit interview bevat heftige onderwerpen.
‘Ik kom alleen als het niet goed gaat met het lichaam van een overledene. Mijn expertise ligt bij bacteriegroei, die zorgt voor een snellere ontbinding. Ik heb respect voor bacteriën en werk daarom alleen met de allerbeste handschoenen. Ik heb wel eens meegemaakt dat iemand een vleesetende bacterie had maar vaak weet ik de doodsoorzaak niet. Een andere reden om met handschoenen te werken zijn de chemicaliën waar ik mee werk.’
Heb je het dan over de thanatopraxiebehandelingen?
‘Ja. Door deze techniek blijft het lichaam langer geconserveerd. Ik injecteer vloeistof in de linkerkamer van het hart, via een slagader, dan pomp ik het via de bloedbaan door het lichaam en laat ik het er via de rechterhartkamer weer uitlopen. Het is net nierdialyse. Het verschil met balsemen is dat je bij thanatopraxie de bacteriën versuft en ze bij balsemen doodt waardoor er geen verdere ontbinding plaatsvindt. De overheid wil niet dat er lichamen terug te vinden zijn als graven geruimd worden en daarom is balsemen verboden in Nederland, behalve als je tot het Koninklijk Huis behoort, overgebracht moet worden naar het buitenland of je lichaam ter beschikking van de wetenschap hebt gesteld. Er zijn mensen die het een lichte vorm van balsemen noemen maar dat klopt niet. Ik ben altijd heel direct tegen nabestaanden. Als iemand zwarte benen heeft, door een slechte doorbloeding, dan gaat de vloeistof die ik gebruik daar ook niet komen. En als er ergens een prop zit geldt hetzelfde. Ik weet nooit van te voren wat ik aantref.’
Wat kost een thanatopraxiebehandeling?
‘Het kost 550 euro. Ik werk in het postcodegebied 7200 en hoger, behalve op de Waddeneilanden. Soms rekenen uitvaartverzorgers er meer voor maar bij mij betaalt iedereen hetzelfde bedrag. Ik ben er zo’n twee uur mee bezig en dat is zonder de reistijd.
Hoe heb je de medische kennis opgedaan?
‘Ik heb in 2006 de opleiding thanatopraxie gedaan. Bij het Erasmus leerde ik een jaar lang van alles over anatomie, pathologie en fysiologie. Daarna moest ik in Frankrijk honderd mensen balsemen maar na de 36e zeiden ze dat ik kon stoppen. Ik had blijkbaar laten zien dat ik het kon.’
Heb je mensen in dienst?
‘Nee, ik werk alleen want met mij valt niet samen te werken. Ik ben autistisch en heb prosopagnosie, gezichtsblindheid, dat houdt in dat ik geen gezichten herken. Zelfs niet van mijn partner en kind. Toen mijn dochter nog klein was vroeg ik op het schoolplein aan andere ouders om haar aan te wijzen. En op de verjaardag van mijn moeder heb ik wel eens de verkeerde vrouw gefeliciteerd. De aandoening wordt veroorzaakt door trauma of kan aangeboren zijn. Bij mij is dat laatste het geval maar het verergert en dat komt mogelijk doordat ik veel met trauma in aanraking kom. Ik vind communiceren lastig, mensen ervaren mij als te direct. Ik hoef niet van alles over de overleden persoon te weten terwijl nabestaanden daar meestal wel over willen praten. Dat kan onaardig overkomen. Ik wil alleen weten waar iemand aan overleden is en wat het medicijngebruik was. Dat moet ik weten in verband met de chemicaliën die ik inspuit. Druggebruik is ook relevant, als de overledene bijvoorbeeld cocaïne heeft gebruikt merk ik dat gelijk, het weefsel wordt dan tijdens het injecteren hard.’
Professionals die geconfronteerd worden met heftige situaties kunnen last hebben van secundaire traumatisering. Hoe is dat bij jou?
‘Ik heb daar geen last van, neem mijn werk niet mee naar huis. Als ik me omdraai ben ik het gezicht van de overleden persoon al weer vergeten, dat scheelt. Ik heb wel veel collega’s zien omvallen. Geen idee waarom ik er geen last van heb. Misschien doordat ik al zo veel dode lichamen heb gezien? In totaal meer dan 10.000. Na de aardbeving in Turkije heb ik een week geholpen. Alleen daar heb ik er al ongeveer 1000 gezien. Ik arriveerde vier dagen na de beving en het vroor vier graden dus ik verwachtte dat de lichamen goed geconserveerd zouden zijn maar dat was niet zo. Ze waren allemaal opgezwollen en zwart. Ik kon niet eens zien of het om een man of een vrouw ging. Ik heb natuurlijk wel emoties. In Turkije heb ik veel gehuild, dat kwam doordat ik maten in de war zag raken van wat ze zagen. Het gevoel van kameraadschap maakte me emotioneel. Bij nabestaanden kom ik best zakelijk binnen. Ik kan iemand de hand schudden en zeggen: ”Mevrouw dat is niet best.” Dan antwoordt een nabestaande soms verbaasd: “Maar u heeft mijn man nog niet gezien.” Dan zeg ik: “Nee maar ik ruik hem wel en dat zegt genoeg.”
Een aardbeving is een natuurramp. Je hebt ook te maken met slachtoffers van moord. Wat doet dat met je mensbeeld?
‘Ik denk er niet over na. Ik ben eens ingeschakeld bij een situatie waarbij een man zijn vrouw en twee kinderen vermoord had. Daarna had hij zichzelf in brand gestoken. Mij werd gevraagd om een reconstructie te doen bij de moeder en haar dochters. Toen heb ik gevraagd: “Waarom niet van de vader?” Die heeft óók nabestaanden. Je weet immers niet wat er is voorgevallen. Hebben ze het samen bedacht? Is het een vooropgezet plan? Je kent het verhaal niet. Ik ga er open in. Die vader heeft ook een reconstructie gekregen. We hebben dat gratis gedaan. Bij een verhanging in een stal riep een ambulanceverpleegkundige geëmotioneerd “Waarom?” Die fase sla ik over. Ik kijk heel technisch hoe we het lichaam daar weg kunnen halen en hoe ik hem weer toonbaar krijg voor de familie.’
Je vertelde dat je autisme hebt. Hoe verhoudt jouw afwisselende en onvoorspelbare werk zich daarmee?
‘Geen dag is hetzelfde maar daar kan ik prima mee omgaan. Maar… laat niemand iets uit mijn werkkoffer halen en het op de verkeerde plek weer opbergen. Daar kan ik niet tegen. Thuis heb ik mijn vaste gewoonten maar ook in mijn werk is het merkbaar. Ik werk het liefst alleen. De afwisseling vind ik leuk. Als er een probleem is en de ene oplossing werkt niet dan stap ik over op iets anders. Ik ga eigenlijk nooit weg zonder iets gedaan te hebben. Ik maak reconstructies als overledenen ernstig verminkt zijn, begeleid nabestaanden bij confrontaties en identificaties, geef thanatopraxiebehandelingen, balseming en lichaamsdrainage. Het verwijderen van tracheastoma’s (een pijpje in de luchtpijp) doe ik ook. Ik werk vaak met camouflagemake-up en airbrush (een dunne laag foundation opspuiten en plaats hoofdhaar terug na een schedeloperatie. Ik geef ook klinische lessen. Ook breng ik bodyseals aan en verwijder deze op een later moment. Bij de MH17 hebben we die veel gebruik. Een bodyseal is een lijkzak die volledig lucht-, damp-, en vloeistofdicht wordt afgesloten en niet meer onbeschadigd geopend kan worden. Het wordt gebruikt bij overledenen die besmet of niet meer toonbaar zijn, of waarbij de geur onaangenaam is geworden. Ook bij ernstig verminkte lichamen, waterlijken en door bacteriën opgezwollen mensen biedt het een uitkomst. Als de nabestaande heel graag de geliefde thuis wil hebben dan kan dat soms alleen door gebruik te maken van die bodyseal. Bij een crematie met een gasoven mag deze folie tegenwoordig blijven zitten maar bij een begrafenis moet de folie geopend worden en bij een natuurbegraafplaats helemaal verwijderd. Ik moet soms in een graf stappen, de kist openmaken en de bodyseal openen. De familie is daar niet bij, dat moet je ook niet willen als nabestaande. Daarna weten vliegen mij te vinden en moet ik schone kleren aantrekken. Toch vind ik het een bijzonder onderdeel van mijn werk want ik ben dan de laatste persoon die een overledene ziet.’
Gebruik je iets tegen de stank, bijvoorbeeld bij het openen van zo’n bodyseal?
‘Er bestaan neuspluggen maar die gebruik ik niet. Ik wil juist alles goed kunnen ruiken, dat is belangrijk want dan ruik ik ook of er sprake is van lekkage. Ik heb wel een geurdetectie-apparaat, dat piept om mij te waarschuwen dat er te veel gevaarlijke stoffen zijn.
Hoe lang blijft een lichaam ontlasting en urine uitscheiden?
‘Dat kom ik bijna niet tegen. De blaas haal ik leeg. De ontbinding begint in de dikke darm, rechtsonder. De darmbacterie zorgt ervoor dat de abdomen groter wordt. Door de gasvorming komt alles in de knel. De thorax wordt kleiner. Er komt veel druk op de blaas en op de organen en dan kan het zijn dat er nog wat uitkomt. Maar ik zie vaker ontlasting in de mond dan in de kont. Ik zeg ook altijd dat er meer bacteriën in de mond zitten dan bij de anus. Dat moet je desinfecteren. Ik heb altijd een warmtecamera bij me om te kunnen zien op welke plek het probleem zit. Als er incontinentiemateriaal is knip ik dat vaak weg en laat een klein strookje zitten en trek de overledene daarna een eigen onderbroek aan. Dat is toch menswaardiger dan een pamper.’
Je verwijdert ook pacemakers. Worden die hergebruikt?
‘Nee niet bij mensen. Dat heeft met de registratie te maken, het is persoonsgebonden. Daarom kun je de pacemaker van meneer De Vries niet bij meneer Jansen plaatsen. Ze mogen niet mee de oven in maar bij een begrafenis moet je er ook niet aan denken dat de pacemaker vanuit de kist een piepend alarm veroorzaakt. Ik zie het al voor me dat zo’n ding afgaat tijdens een minuut stilte. Ook vanuit milieu-oogpunt zou je ze moeten verwijderen. Op een natuurbegraafplaats is verwijderen verplicht. Sommige pacemakers die ik verwijder geef ik aan een dierenkliniek bij mij in de buurt en zij implanteren ze bij honden en katten met cardiale problemen. Er schijnt ook een ezel te zijn die er een gekregen heeft.
Er zijn ook uitvaartondernemers die aangeven pacemakers te verwijderen. Ik vraag me af hoe want de nieuwste pacemakers zitten in het hart. Dus je moet de ribbenkast openen en het hart verwijderen en daarmee veroorzaak je een enorme bloeding. Soms worden de pacemakers uitgelezen om te kijken of het apparaat wel gewerkt heeft.’
Welke situatie heeft veel impact gehad?
‘Een moeder die op haar dochter ging liggen en haar wilde reanimeren terwijl ze al twee dagen dood was. Ze had suïcide gepleegd. Ik ben sowieso best vaak betrokken bij suïcides.’
Ik zie dat je een kruisje om je nek hebt, ben je gelovig?
‘Nee dat stamt uit de tijd dat ik Madonnafan was, de Like a virgin periode Die ketting is nooit meer afgegaan. Ik ben ook punk geweest, met een hanenkam. Daarmee onderscheidde ik mijzelf en de behoefte daaraan heeft met mijn gezichtsblindheid te maken. Ik herken mijn eigen gezicht niet altijd. Laatst dacht ik in een hotelkamer via de spiegel een man te zien maar ik was het zelf.’
Ben je weleens aanwezig geweest bij een overlijden?
‘Nee, nog nooit.’
Hoe kijk je naar de dood, ben je er bang voor?
‘Nee totaal niet. Ik heb kanker, er is een tumor verwijderd, en ik weet dat de bloedwaarden slecht zijn maar ik laat me niet behandelen. Op verzoek van mijn partner en dochter ga ik volgend jaar wel weer een keer naar het ziekenhuis. Ik denk niet dat er iets is na de dood. Ik heb al mijn wensen vastgelegd en nu en dan neem ik die door met mijn dochter. Een graf heb ik al, in Polen. Daar is een begraafplaats waar het een vrolijke boel is, ze verkopen er suikerspinnen en wafels met slagroom. Dat lijkt me wel wat.’
Edwin Spiard geeft workshops en heeft twee boeken geschreven over zijn werk. www.specialdeathcare.nl
Foto's: Edwin Spiard