Dit artikel is overgenomen van Linked-In. Je kan het hier lezen en ook mee discussiëren.
Man, 73 jaar, chirurg, bekend om “altijd door blijven gaan” heeft nu zelf grote tumoren in de lever. Blijken uitzaaiingen te zijn van maagkanker.
- 'Nu is het mijn beurt.'
- ….
- 'Ik heb er niet eens zo lang over na hoeven denken.'
- 'Mmm'
- 'Ik ga hier nooit meer terug komen, in dit ziekenhuis bedoel ik dan dus'
- 'Waarom niet?'
- 'Ik ga mezelf niet aan (laten) doen wat ik anderen aandeed'
- …..
Hij gaat rechtop zitten en neemt de houding aan die ik meteen herken van de vele patiëntenbesprekingen. Een ietwat dominante uitstraling, zoals destijds, toen we het niet altijd eens waren en de stemmen soms luider werden.
Maar nu is het anders. De kamer vult zich met stilte. Geen ongemakkelijke stilte, maar een stilte van begrip. Hij pakt de hand van zijn vrouw vast. Blikken verzachten.
- 'Dus dan gaan we maar, lekker kort consult, loop je weer een beetje in.'
Hij knipoogt als hij resoluut opstaat en de deur van mijn spreekkamer opent.
- Mag ik je dan nog wel één vraag stellen?
- Vooruit dan maar
- Mag ik met je meelopen naar de uitgang?
Hij heeft nooit meer een stap in ons ziekenhuis gezet. Enkele maanden later is hij thuis, in alle rust, overleden. Zijn vrouw vertelde me later dat die laatste maanden, ondanks alles, de mooiste van zijn leven waren. Samen genoten ze van de kleine dingen: een warme kop thee, een wandeling in de tuin, de stilte van elkaars aanwezigheid.
Het was precies zoals hij het wilde: eenvoudig, waardig en omringd door liefde.
Nogal wat collega's nemen andere keuzes dan hun patiënten als ze weten dat ze ongeneeslijk ziek zijn.
Hoe komt dat?
Artsen maken andere keuzes aan het einde van hun leven dan veel andere mensen. Waar veel mensen kiezen voor zware medische ingrepen om langer te leven, kiezen artsen juist vaak voor minder behandelingen. Ze willen liever rustig sterven, vaak thuis. Onderzoek uit de USA laat zien dat artsen minder vaak in een ziekenhuis sterven (27,9%) dan de algemene bevolking (32%). Ook ondergaan ze minder vaak operaties (25,1% tegenover 27,4%) en ICU-opnames (25,8% tegenover 27,6%) in de laatste maanden van hun leven (JAMA, 2016)
Als artsen gevraagd wordt of ze gereanimeerd en/of beademd willen worden om zich in leven te houden, terwijl ze ongeneeslijk ziek zijn, antwoordt bijna 90% dat ze dat niet willen (PloS, 2014) (Time Magazine, 2014)
Waarom doen artsen dit?
Extreme belasting van zware behandelingen
Artsen weten uit eerste hand hoe belastend bepaalde behandelingen kunnen zijn voor patiënten en hun naasten. En dat ze vaak weinig opleveren als iemand al kwetsbaar is. Artsen zien ook hoe pijn en eenzaamheid in de laatste levensfase het ergste zijn wat mensen kunnen overkomen. Daarom kiezen ze bewust voor een rustig en waardig einde.
Een systeem dat te vaak leidt tot overbehandeling
Hoewel artsen zelf vaak voor minder intensieve zorg kiezen, lijkt het erop dat anderen wel blootgesteld worden aan zinloze en soms zelfs schadelijke zorg aan het einde van het leven. Dit gebeurt door druk vanuit families, angst voor rechtszaken en een systeem waarin ziekenhuizen betaald worden per behandeling.
Het verhaal van Charlie, een orthopedisch chirurg, laat dit zien (How doctors die, 2011). Toen hij hoorde dat hij kanker had, besloot hij geen zware behandelingen te ondergaan. Hij bracht zijn laatste maanden thuis door met zijn familie en had een waardig einde. Veel patiënten en families weten niet dat behandelingen zoals reanimatie vaak meer kwaad dan goed doen. Ze vragen om “alles” te doen, zonder te begrijpen wat dat echt betekent.
Geld maakt het verschil
In het gedane onderzoek wordt ook gekeken of er een verschil is tussen wat iemand verdient. Artsen zijn vergeleken met advocaten onder de aanname dat beide beroepsgroepen hoogopgeleid zijn en meer dan gemiddeld inkomen hebben. Daaruit blijkt dat artsen en advocaten vaker thuis overlijden dan de gemiddelde mens. Dit komt deels door hun financiële mogelijkheden. Zij kunnen zorg thuis regelen, iets wat niet voor iedereen haalbaar is. Veel mensen hebben niet genoeg geld of ondersteuning om thuis te sterven en komen daarom in het ziekenhuis terecht.
Het is verdrietig dat je inkomen bepaalt of je waardig kunt sterven. Dit laat zien hoe belangrijk het is om palliatieve zorg voor iedereen toegankelijk te maken, ongeacht hoeveel geld je hebt.
Wat kunnen we leren?
Er zijn twee opvallende bevindingen aan deze artikelen. De eerste is dat artsen vaker kiezen voor minder agressieve zorg aan het einde van hun leven. En de tweede is dat het voor mensen met meer geld beter mogelijk is om thuis te overlijden.
Wat het eerste betreft: persoonlijk denk ik dat de meeste van mijn collega's - net als Charlie - andere medisch inhoudelijke keuzes zouden maken.
En wat het tweede betreft: het is te makkelijk om te denken dat dat in Nederland anders is, omdat wij niet de Verenigde Staten zijn. Helaas zijn we steeds meer op dat land gaan lijken. Het verschil tussen de haves and havenots is ook in ons land een groeiend probleem.
How doctors die is not like the rest of you, but it should be!
Sabine Netters is internist-oncoloog en mede-oprichter van Carend.