Het webinar Palliatieve zorg bij leverfalen is het vierde webinar in het vijfluik Orgaanfalen.
Chronisch leverfalen
Chronisch leverfalen kent een zeer wisselend, moeilijk voorspelbaar beloop, en kan zelfs in het eindstadium nog genezen, met een levertransplantatie. Daarom kan het ingewikkeld zijn om behoefte aan palliatieve zorg te herkennen, tijdig palliatieve zorg en advanced care planning in te zetten en aan te kaarten. Toch is palliatieve zorg van groot belang bij leverfalen: symptoomlast bij eindstadium leverfalen is hoog en gevarieerd, leverfalen specifieke complicaties zijn vaak zeer invaliderend en leiden tot een hoge zorgconsumptie. Daarnaast kan behandeling van symptomen uitdagend zijn door leverfalen geïnduceerde veranderingen in farmacokinetiek en -dynamiek.
Daarom wordt er in dit webinar aandacht besteed aan palliatieve zorg bij ernstige leverziekten. Naast algemene uitleg over het beloop en de behandeling van leverfalen, komen ook aan bod: vier dimensies van palliatieve zorg, tijdig inzetten van palliatieve zorg en advanced care planning, inschatten van de prognose en palliatieve zorg behoeften aan de hand van instrumenten als Child Pugh score en Bristol Sreening Model, symptoomlast en -management specifiek voor leverfalen en uitdagingen in het voorschrijven van medicatie.
Het webinar wordt gegeven door Carmen Glorie, een Maag, Darm- en Leverarts in opleiding met aandachtsgebied Palliatieve Geneeskunde.
Programma
Het webinar duurt 2 uur en volgt een interactieve methodiek. De sprekers zullen niet alleen een theoretische uitleg geven, maar ook gebruik maken van ervaringen uit de klinische praktijk en (casus)vragen. Gedurende het webinar en na afloop is er ruim de tijd voor vragen en discussie vanuit het publiek.
Verschillende thema’s worden besproken met betrekking tot palliatieve zorg bij leverfalen:
- De rol van palliatieve zorg bij leverfalen
Het webinar begint met een introductie over leverfalen met informatie over de prevalentie, epidemiologie, beloop en behandeling. De nadruk zal hierbij liggen op eindstadium leverfalen, waaronder gedecompenseerde levercirrose. Daarnaast wordt de rol van palliatieve zorg en de vier dimensies bij leverfalen.
- Advanced Care Planning & inschatten palliatieve zorg behoeften
In het tweede onderdeel wordt besproken hoe en wanneer advanced care planning aan bod zou moeten komen en welke zaken er besproken zouden moeten worden. Het kan bij leverfalen moeilijk zijn om de prognose goed in te schatten vanwege het zeer wisselende beloop, afhankelijk van fysiologische en psychosociale factoren, en vanwege het feit dat in eindstadium leverfalen soms nog een curatieve levertransplantatie kan plaatsvinden. Daarom is vroege integratie van ACP van belang. Tevens wordt tijdens dit onderdeel gekeken naar manieren om de prognose en palliatieve zorg behoeften in kaart te brengen, aan de hand van onder andere de Child-Pugh classificatie, het Bristol Screening Model, de SPICT en de surprise question in combinatie met de NECOAL CCOMS-ICO lijst.
- Symptoommanagement
In dit vierde en laatste onderdeel worden de meest voorkomende symptomen en complicaties bij leverfalen besproken. Hierbij worden hoofdzakelijk de symptomen uitgelicht die bij patiënten met leverziekten en/of leverfalen frequent voorkomen, een andere uiting hebben of een andere behandeling nodig hebben. Naast aandacht voor delier, cachexie, misselijkheid en braken, wordt specifiek uitgebreid ingegaan op: jeuk, pijn, refractaire ascites en hepathische encefalopathie bij eindstadium leverfalen. Daarnaast is er extra aandacht voor de farmacokinetische en farmacodynamische veranderingen bij leverfalen en hoe daarmee om te gaan.
Tijdsschema
20.00 – 20.20 Beloop en behandeling van (eindstadium) leverfalen De rol van palliatieve zorg bij leverfalen
20.20 – 20.45 Advanced Care Planning & inschatten palliatieve zorg behoeften
20.45 – 21.30 Symptoommanagement
21.30 – 22.00 Vragen & discussie*
*Vragen en discussie zijn mogelijk gedurende het gehele webinar. Wanneer er in voldoende mate aandacht is geweest voor vragen en discussie vanuit het publiek, is er nog een aanvullend fragment en/of onderwerp voorbereid.
Sprekers
Carmen Glorie is de spreker van het webinar. Carmen is MDL-arts in de laatste fase van haar opleiding en heeft als aandachtsgebied palliatieve zorg.
Leerdoelen
Aan het einde van de webinar zal de deelnemer de volgende leerdoelen hebben bereikt. De deelnemer: • Kent het beloop en de behandeling van leverfalen. • Kent verschillende manieren om palliatieve zorg behoeften in kaart te brengen, met o.a. de Child Pugh score en de Bristol Screening Model. • Kent de meest voorkomende symptomen en complicaties in de palliatieve fase bij leverfalen en de symptoommanagement-opties. • Kent de belangrijkste veranderingen in farmacokinetiek en -dynamiek in de behandeling van leverfalen. • Kan het gesprek aan gaan over palliatieve zorg, advanced care planning en stoppen van de behandeling met een patiënt met leverfalen en naasten.
Literatuur
Richtlijn
• Richtlijn Acuut leverfalen, via Richtlijnendatabase, link. • Richtlijn Pijn bij patiënten met kanker, bij leverfunctiestoornissen, via Richtlijnendatabase, link. • Palliative care for patients with end-stage liver disease, via UptoDate, link. • Guideline: End of Life Care, End Stage Liver Disease, Scottish Palliative Care Guidelines, link.
Boeken
• Hosson, S.M., Netters, F.J.S., Verhagen, C.A.H.H.V.M., de Graeff, A (2011). Probleemgeoriënteerd denken in de palliatieve zorg - een praktijkboek voor de opleiding en de kliniek. Wetenschappelijke bronnen • Berry, P., & Kotha, S. (2022). Improving end of life care in liver disease. Journal of Hepatology, 76(5), 1225-1226. • Rakoski, M. O., & Volk, M. L. (2015). Palliative care for patients with end‐stage liver disease: an overview. Clinical Liver Disease, 6(1), 19. • Waterman, B. L., Ramsey, S. U., Whitsett, M. P., Patel, A. A., Radcliff, J. A., Kotler, D. L., ... & Kelly, S. G. (2021). Top ten tips palliative care clinicians should know about end-stage liver disease. Journal of Palliative Medicine, 24(6), 924-931. • Woodland, H., Hudson, B., Forbes, K., McCune, A., & Wright, M. (2020). Palliative care in liver disease: what does good look like?. Frontline Gastroenterology, 11(3), 218-227.
Andere literatuur
• Palliatieve zorg bij eindstadium levercirrose, tijdschriftartikel in MAGMA 1-2022.
• Checken van geneesmiddelen bij levercirrose.
• Informatie voor patiënt en naasten, overpalliatievezorg.nl en palliatievezorg.nl