Menno Oosterhoff staat volop in de spotlights doordat hij draagvlak en begrip voor euthanasie bij psychische aandoeningen probeert te vergroten.
Oosterhoff excuseert zich omdat hij tijdens het interview een van de vele telefoontjes krijgt van iemand met een euthanasie gerelateerde hulpvraag. ‘Deze man vertelde dat hij al veel behandelingen heeft gehad en dat hij vecht tegen de dood. Zijn huisarts staat er begripvol tegenover maar hij heeft een psychiater nodig die zwart op wit zet dat hij ondragelijk en uitzichtloos lijdt en dat er geen andere behandelopties meer mogelijk zijn. Deze vraag gaat dus alleen om een second-opinion. Maar waar vind ik iemand die hem daarmee kan helpen in zijn regio?’ Het gebeurt vaak dat Oosterhoff zo’n second-opinion zelf uitvoert omdat er niemand anders te vinden is. Hij geeft deze beller het advies om zich te laten opnemen zodat hij zichzelf kan beschermen. De man antwoordt dat hij dat al heeft geprobeerd maar dat de instelling weigert hem op te nemen omdat ze geen mensen opnemen die dood willen. Een zorgelijke situatie vindt Oosterhoff. ‘Er gaan 2000 mensen per jaar dood door suïcide. Niet allemaal balanssuïcides, zelfdodingen waarbij iemand weloverwogen en niet in een impuls kiest, maar een groot deel ervan wel.'
In 2016 kwam euthanasie bij psychiatrische aandoeningen meer in het blikveld van Oosterhoff. ‘Een vriendin ging werken bij het expertisecentrum. Op dat moment hield ik mij voornamelijk bezig met dwangstoornissen. Door haar verhalen ging ik mij in euthanasie verdiepen. Eerst begon ik met schrijven erover. Naarmate mijn interesse groeide, nam de vraag naar het uitvoeren van een second-opinion toe.’
‘Ik vind het belangrijk om mensen bij te staan in hun psychische nood. Daarnaast is er een enorm tekort aan psychiaters die zich willen bezighouden met euthanasie. Verder zag ik dat de behoefte aan kennis groot is binnen mijn beroepsgroep. Hierdoor ontstond het idee om samen met psychiater Kit Vanmechelen een boek te schrijven waarin wij onze kennis over euthanasie bij psychische aandoeningen delen.’
Oosterhoff is in een rollercoaster beland nadat het boek Laat me gaan is gepubliceerd. Sinds kort heeft hij samen met Kit Vanmechelen, én met naasten van patiënten, stichting Kenniscentrum Euthanasie bij psychische Aandoeningen (KEA) opgericht. Het is wereldwijd de eerste stichting die patiëntgericht de belangen behartigt van mensen met een psychische aandoening die euthanasie willen. De stichting wil psychiaters mobiliseren om euthanasie uit te voeren. Oosterhoff: ‘Dit gaat zo niet langer. Sommige mensen moeten drie jaar wachten op euthanasie.’
Wat is de oorzaak van de lange wachtlijsten en de terughoudendheid bij instellingen?
‘Door het bestaan van het EE wordt er veel verwezen. Daarnaast denken sommige psychiaters dat zij geen euthanasie mogen uitvoeren en dat dit gedaan moet worden door een huisarts of het EE. Kennis en ervaring ontbreken volstrekt. Het begint te veranderen maar het is een moeilijk onderwerp.’
Wat maakt euthanasie bij psychische aandoeningen een moeilijk onderwerp?
‘Er zijn twee redenen. Dood willen is iets wat wij vaak behandelen en waar wij begrip voor hebben maar waar we absoluut niet in mee moeten gaan. We moeten de patiënt juist leren de moed erin te houden. Het wordt ingewikkeld als je als behandelaar moet nadenken wanneer dat niet meer zinvol of reëel is. Ten tweede gaat het om patiënten die mogelijk nog jaren te leven hebben. Dat betekent dat als deze mensen geen euthanasie krijgen ze nog jaren kunnen
lijden.’ Oosterhoff wil ondraaglijk en uitzichtloos lijden voorkomen. ‘Ik wil suïcides die impulsief zijn, en waar nog behandelopties mogelijk zijn, voorkomen maar ook zelfdodingen van mensen die ondraaglijk en uitzichtloos lijden.’
‘Ik wil suïcides die impulsief zijn, en waar nog behandelopties mogelijk zijn, voorkomen maar ook zelfdodingen van mensen die ondraaglijk en uitzichtloos lijden’
Wanneer is euthanasie bij de laatstgenoemde doelgroep een optie?
‘Sommige behandelaren denken dat alle psychische aandoeningen op te lossen zijn, maar dit is niet waar. Dus wat als dat niet kan, gerekend naar de menselijke norm? We kijken dan of er een redelijke optie is. Of er binnen afzienbare tijd een duidelijke kans is op succes.’
Is het lastig om over euthanasie te praten met een patiënt?
‘De eerste keren dat ik er met iemand over sprak had ik het gevoel dat ik haar de dood in praatte. Ik kreeg het gevoel dat ik het niet over sterven mocht hebben, het voelde als een doodzonde. Daarbij ben ik er niet in opgeleid. We moeten ons realiseren dat we een Nederlandse wet hebben die euthanasie mogelijk maakt. Mensen vragen om euthanasie en wij ontkomen er niet aan om daar een antwoord op te hebben. Het was voor mij verhelderend toen
ik mij realiseerde dat als je de keuze maakt iemand niet te helpen met het verlenen van euthanasie, je dan daar ook je eigen verantwoordelijkheid voor neemt. Ik zeg weleens: ‘Of je maakt iemand dood of je laat iemand aan zijn lot over.’
Heeft een psychiater de mogelijkheid om een euthanasieverzoek te weigeren?
‘Ja, bijvoorbeeld vanwege principiële redenen. Ik wil niemand verplichten om euthanasie te verlenen. Ik vind wel dat een psychiater de plicht heeft om iemand dan door te verwijzen naar een ander. Maar er is vaak geen ander.’
Een paar weken geleden heeft Oosterhoff het Euthanasiecongres georganiseerd. ‘Op het congres sprak een man wiens dochter suïcide heeft gepleegd. Het beeld dat zijn dochter alleen op haar kamer is gestorven krijg ik heel moeilijk van mij af.’ Gisteren was de psychiater bij een begrafenis. ‘Ik had euthanasie verleend aan de overledene, een meisje van zeventien. Ik vond dat erg moeilijk omdat ze zo jong was maar haar situatie was ondragelijk en
uitzichtloos. Als ik geen euthanasie had verleend, dan had ze suïcide gepleegd. Haar naasten waren enorm dankbaar.’
Hoe is het om euthanasie uit te voeren bij zulke jonge mensen?
‘Ik slaap van te voren slecht, rijd er met een steen in mijn maag naar toe, maar kijk er uiteindelijk met een heel goed gevoel op terug. Ik vind het verschrikkelijk dat het moet, maar ik vind het nog verschrikkelijker als ik het niet doe.’
Hoe reageren mensen als ze horen dat ze euthanasie mogen krijgen?
‘Sommige collega’s denken dat er altijd lichtpuntjes zijn. Maar dat is een leugen. En mensen worden er alleen maar zieker van als dit tegen hen wordt gezegd. Als je echter tegen de patiënt zegt dat hij of zij ondragelijk en psychisch lijdt, dan voelt iemand zich gehoord. Zo wist een patiënt van Kit dat ze euthanasie mocht krijgen als dit nodig zou zijn. En doordat ze wist dat het mogelijk was kon ze de kracht vinden om haar zoveelste depressie weer te boven te komen.’
Merkt u al een verandering nu u hier mee bezig bent?
‘Ik heb het gevoel dat het tij aan het keren is. Niet door mij, maar door synchroniciteit. Er is op dit moment heel veel aan de gang om meer zichtbaarheid te creëren voor dit thema. Maar de toekomst moet uitwijzen hoe het verder gaat. De verandering komt ook door de lange wachtlijsten voor euthanasie, het loopt vast bij het EE. Aan de minister worden ook vragen gesteld over die lange wachtlijsten, hij heeft een stuurgroep ingesteld om te kijken wat er aan gedaan kan worden. Mijn activisme speelt zeker een rol, maar ik kan niet zeggen hoe groot die is.’
Auteur: Jet Wedda
Foto: Meranda Spanjer
Menno Oosterhoff zal op het Jaarcongres van Carend met als titel 'Leven toevoegen aan de Dagen' op 14 maart een uitgebreide workshop 'Euthanasie bij psychiatrische aandoeningen' geven. Lees er hier meer over.
Daarnaast wellicht ook interessant binnen dit kader: op dinsdag 19 december verzorgen Jacqueline Hovens, psychiater en kaderarts palliatieve zorg en Heidi de Kam, verpleegkundig specialist GGZ, het webinar Palliatieve zorg binnen de psychiatrie. Zij gaan in op de laatste levensfase bij mensen met een psychiatrische aandoening. Wat is het beloop van psychiatrische aandoeningen tijdens de laatste levensfase? Klik op de link hieronder voor meer informatie.