‘Wat? Maken jullie mensen dood?’ Het ongeloof van mijn tijdelijke huisgenoot Abdul was enorm toen hij hoorde over euthanasie in Nederland. In Jemen is dat onvoorstelbaar. Tarek Khater is niet verbaasd als ik hem Abduls reactie vertel. ‘Euthanasie is voor de meeste moslims onbekend. Maar toch kampen enkelen soms met gedachten daarover. Ik heb het in de vier jaar dat ik nu geestelijk verzorger ben één keer meegemaakt.’
Op 27 februari spreekt Tarek Khater in een webinar over rituelen rond het sterfbed. Tarek is geestelijk verzorger in het HagaZiekenhuis in Den Haag. Palliatieve zorg is in Nederland steeds meer een vertrouwd begrip geworden. Voor veel migranten ligt dat anders. Is voor moslims de naderende dood nog altijd iets waar niet over wordt gesproken? ‘Vaak wel. Als iemand niet in de palliatieve fase is, zijn de gesprekken vaak hoopgevend of gaat het over geduld. Vooral de eerste generatie migranten heeft niet zo’n behoefte aan een diepgravend gesprek. Die leggen zich snel neer bij de wil van God. Ik stel me altijd voorzichtig op en zal nooit iets forceren. Het expliciet benoemen van een komende dood is nog steeds voor velen zeer ongebruikelijk. In het Islamitische geloof is de dood echter geen taboe. Sterker nog, het staat centraal. ‘Elke ziel zal de dood proeven’ staat in de Koran. De dood is uiteindelijk ook de brug naar de terugkeer tot God. De dood is voor familieleden vaak een laatste station waar zij zich zo laat mogelijk op instellen. In de meeste gevallen blijft de familie tot het laatste moment de mogelijkheden opsporen voor genezing. Dilemma’s doen zich dan regelmatig voor wanneer de artsen een patiënt palliatief verklaren of terminaal. Acceptatie door familieleden is vaak een proces.’
Bij moslims praat Khater ook veel met familieleden, soms met de patiënt alleen, maar vaak ook met familie samen. ‘Bij autochtone Nederlanders gaan de gesprekken rond een ziekbed meestal over de kwaliteit van het leven. Bij moslims gaat het meer over het leven zelf. In de medische ethiek baseert men beslissingen altijd op basis van de verwachte kwaliteit van leven, terwijl familieleden heel vaak tot het laatste moment willen doorbehandelen, zelfs als het medisch zinloos is, omdat zij tot het uiterste willen gaan en alles gedaan willen hebben voor hun naaste. Ze voelen zich verantwoordelijk hiervoor. Mensen horen soms verhalen uit hun omgeving over andere behandelingen in andere landen. Dan kan er eindeloze hoop ontstaan die soms niet in lijn is met de realiteit. In de Islam is er een motto: Wij doen ons best, God doet de rest.
De euthanasiewens is voor Moslims taboe. ‘Het komt wel voor, maar is zeldzaam. Ze kunnen het gevoel hebben dat ze dood willen maar rationeel en vanuit hun religieuze overtuiging zijn ze het daar dan mee oneens. Dan voer ik gesprekken over hoe mensen daarmee kunnen omgaan. Dat gaat vaak over tegenslagen in het leven. Mensen komen daar niet altijd goed uit. Voor een belijdende moslim is euthanasie echt een enorme innerlijke twist waar men niet zo snel open over zal spreken. Praten over ziekte en dood verandert langzaam aan wel in de moslimwereld, de nieuwe generaties lijken opener en willen soms best praten over de dood. Onder moslimjongeren gaat de religiositeit niet achteruit, in tegenstelling tot de heersende trend in de rest van het land. Dit komt ook doordat jongeren-imams met de tijd meegaan en de jongere doelgroep opzoeken op Tiktok of Instagram.
Tareks werkdagen zijn nooit hetzelfde. ‘Ik ben dan wel vooral geestelijk verzorger voor moslims, maar ik spreek ook met anderen. Als er in een gespreksaanvraag geen specifieke levensbeschouwing is aangegeven, kan ik ook bij hen op gesprek gaan. Mensen kijken dan wel eens verbaasd op als ik dan aan het bed verschijn, maar ik heb vaak leuke, diepgaande gesprekken. Ik herinner me een oudere meneer die na een minuut of tien zei: “Ik vind jou een moordvent hoor, maar waarom sturen ze mij nou een moslim? Toen moesten we allebei lachen en hadden we een mooi gesprek.’
Dinsdagavond 27 februari: Webinar 'Interculturele palliatieve zorg: uitdagingen rond het sterfbed'. Verder lezen en inschrijven kan hier.