Mevrouw Kluck heeft een manier van kijken. Of eigenlijk: van níét kijken. Haar gezicht is strak, haar blik gericht op een punt in de verte. Soms lijkt het alsof ze dwars door muren kijkt, of kijkt ze misschien nergens meer naartoe. Dementie heeft haar langzaam meegenomen naar een plek waar woorden niet meer komen. En de schizofrenie, waar haar dochter me over vertelde, geeft haar verhaal nog een extra laag — een verleden in flarden, moeilijk te grijpen.
Toch gebeurt er iets, telkens als ik naast haar rolstoel of bed zit. Ik praat zacht tegen haar. Vertel wie ik ben. Geef haar complimentjes over haar kleding, vertel over het weer, de dag, het leven buiten. Soms voel ik dat ze licht in mijn hand knijpt, die de hare vasthoudt. Vrijwel altijd worden haar ogen rustiger na een tijdje. Dan strijk ik over haar arm en zeg haar hoe mooi en lief ze is. Dat haar dochter me vertelde wat een geweldige moeder ze is. En dan, af en toe, heel even, zie ik haar blik verzachten. Wanneer ik over haar hoofd strijk, leunt ze soms zelfs licht mijn kant op.
Geen woorden, maar wel contact. Geen stem, maar wel aanwezigheid. Geen gesprek, maar wel verbinding. De zorgmedewerkers van de instelling waar ze woont zien het ook. Ze zeggen dat mevrouw er veel meer ontspannen uitziet als ik er ben. En steeds vaker sluit ze haar ogen — iets wat ze anders zelden doet.
Wat is verbinding eigenlijk, als taal wegvalt? We denken vaak dat woorden de brug zijn tussen mensen. Maar aanraking, nabijheid, en gewoon blijven zitten zonder haast zijn minstens zo krachtig. Soms zelfs krachtiger. Je hoeft iemand niet te horen spréken om haar of hem te horen. We doen het vanzelfsprekend bij baby’s. We praten tegen ze vanaf de eerste seconde. Ze antwoorden niet, maar we voelen dat er contact is. Liefde. Verbinding.
Waarom verliezen we dat vertrouwen zodra een volwassene niet meer kan praten?
Alsof taal de maat is van mens-zijn. Alsof stilte leegte betekent. Maar ook als iemand geen woorden meer heeft, is er nog altijd iemand. Geen kind, maar een volwaardig mens. ‘Een lege huls’, hoor ik regelmatig. Niemand is echter een lege huls. Diep daarbinnen verscholen is de persoon verborgen die er altijd is geweest. Met een geschiedenis. Met gevoelens. Met een ziel die gehoord wil worden. Het is aan ons om die te bereiken.
Mevrouw Kluck leeft niet meer. Nog steeds weet ik niet hoe haar stem klonk. Haar verlies van woorden leerde me echter om nog beter luisteren.
Klara van Zuijdam is specialist in aanraking en massage bij kwetsbare doelgroepen en werkt sinds de jaren negentig in de palliatieve zorg. Via Touch for Care deelt ze de helende kracht van liefdevolle, verbindende aanraking en aanwezig-zijn in de laatste levensfase.
Op 24 september 2025 organiseren Carend en Alzheimer Nederland het congres 'Palliatieve Zorg en Dementie'. Meer informatie? Klik hier.