Moeilijk bericht
Als de arts vertelt dat je niet meer beter wordt, maar dat je nog wel tijd van leven hebt – hoe doe je dat dan? Als psycho-oncologisch therapeut begeleid ik deze groep mensen al ruim dertig jaar. In die tijd zag ik de medische mogelijkheden toenemen en het scala aan levensverlengende medicatie groeien. Steeds effectievere tumorremmers deden hun intrede. Middelen die niet genezen maar er wel voor zorgen dat de tumorgroei onderdrukt wordt, soms wel voor jaren.
Hoop en verlangen
Dat is fijn, zou je zeggen, maar ik merkte dat het voor veel mensen ook een extra belasting betekende. Verlenging van de voorlaatste fase van je leven leidt namelijk aan de ene kant tot hoop en verlangen, maar aan de andere kant tot onzekerheid en angst. En dat is wat mensen in mijn praktijk duidelijk naar voren brengen. Leven in de wetenschap dat je binnen een bepaalde tijd zult sterven is echt een hele opgave. Hoe geef je waardevolle inhoud en echte betekenis aan de tijd die je nog hebt? Hoe kun je met twee benen in het leven staan en genieten waar het kan, terwijl je ook voldoende tijd besteedt aan het afronden van je leven, aan het rondmaken van je levensloop?
Een tijd met veel mogelijkheden
Voorop staat dat er in de voorlaatste levensfase nog veel mogelijk is en dat er bovendien nog een heleboel te doen valt. Het is een periode die niet alleen met gevoelens van verdriet en zinloosheid gevuld hoeft te zijn. Je kunt op een andere manier nog veel tot stand brengen. Zo kan deze levensfase uitgroeien tot een tijd met veel kostbare inhoud voor degene die afscheid moet nemen en tot een bron van intense en waardevolle herinneringen voor de dierbaren.
De kunst van het leven met een ziekte
Op een alledaagse dag in het voorjaar van 1995 kreeg Agnes het bericht dat de uitgezaaide borstkanker waarmee ze al jaren leefde, in een vergevorderd stadium was gekomen. Ze was op dat moment 49 jaar. De artsen gaven haar nog twee maanden. Agnes zocht hulp op het mentaal-emotionele vlak, kwam bij mij in begeleiding en samen gingen we hard aan het werk. We begaven ons op het gebied dat toen nog in de kinderschoenen stond, maar later onder de naam psychosociale oncologie meer bekendheid zou krijgen. Agnes richtte zich op de intensiteit en waardevolle inhoud van haar leven, ondanks haar ernstige ziekte. Ze haalde er op alle fronten uit wat erin zat, moedigde zichzelf aan en gaf, samen met haar vrienden, uiting aan haar sterke drang om van het leven te genieten. Haar levenslust deed haar opbloeien. Uiteindelijk overleed ze twee waardevolle jaren later. Van Agnes leerde ik hoe belangrijk het is te streven naar zo veel mogelijk verbindende en verrijkende momenten in het leven, ook als je ziek bent.
Kwaliteit in het afronden
De 32-jarige Saskia werd onverwachts geconfronteerd met uitzaaiingen. Vier jaar nadat bij haar voor de eerste keer borstkanker was geconstateerd. Vanaf dat moment startte ons intensieve contact dat uiteindelijk zeven jaar zou duren. Het was een turbulente tijd met zware en ook veel waardevolle momenten. Toen Saskia uiteindelijk in 2006 afscheid van haar gezin moest nemen, werd mij nog eens duidelijk hoe belangrijk kwaliteit van sterven is, van het zo volledig mogelijk afronden van het leven.
Moed en wijsheid
Agnes en Saskia, en nog zoveel andere mensen met wie ik in de afgelopen dertig jaar werkte, hebben mij zowel de kunst van het leven met een ziekte als de kunst van het afscheid nemen voorgeleefd. Uit alle gedeelde ervaringen herkende ik steeds terugkerende thema’s. Van het bespreekbaar maken van je gevoelens van wanhoop en verdriet, tot de mogelijkheden gaan zien die de voorlaatste fase van het leven nog biedt. Van het afronden van onafgemaakte zaken, tot het overdragen van je liefde. En van het verkennen van de kracht van eeuwenoude tradities en rituelen, tot het regelen van praktische en medische zaken.
Liefde
Deze levensfase is een grote uitdaging die heel wat beproevingen met zich meebrengt maar die je ook kunt zien als een uitnodiging om zo veel mogelijk voor liefde te kiezen. Liefde voor jezelf; het kostbare en kwetsbare mens dat je bent. Liefde voor je naasten die deze reis met je meemaken. En liefde voor het leven dat er nog is. Niet eenvoudig maar wel de moeite waard omdat liefde zoveel beter voelt dan angst. En elke keer dat het lukt, is winst!
Eveline Tromp
Als je hebt gehoord dat je niet meer beter wordt
Het boek voor een waardevolle tijd
Aangevuld met troostrijke ervaringsverhalen en inspirerende quotes is dit een liefdevolle gids tijdens de voorlaatste of laatste levensfase.
