‘Jack, is er iemand dood? Wie is er dood?’ Mijn moeder belt, met een gebroken stem. Het is al de vijfde keer deze ochtend. Ik ben thuis aan het werk, zit met mijn hoofd in een offerte. Ook de tekst voor een lezing moet nog af. Iedere keer twijfel ik, maar toch neem ik op.
‘Ja, mam Ineke is dood, je oude buurvrouw. De begrafenis is zaterdag. Ik haal je op, en dan gaan we er samen naartoe. Is dat okee?’
‘O is het Ineke? Ja dat is fijn, dankjewel!’
Het gesprek verloopt iedere keer op dezelfde manier. Als we ophangen is ze telkens gerustgesteld. En ook mij doet het goed, dit gesprekje. Ik merk dat ik er zelf ook rustig van word. Het haalt me even weg uit de abstracties in mijn hoofd, en landen in het hier en nu. Het laat me voelen.
Terug naar de essentie
Hoe werkt dat in een Alzheimer-hoofd, vraag ik me af. Hoe ontregelend moet het zijn als je dit soort grootse, heftige emoties ervaart, maar in je hoofd niet meer het haakje kunt vinden naar de gebeurtenis die daarbij hoort. Tegelijkertijd verwondert het me hoe loepzuiver die gevoelens zijn. Hoe puur en onverbloemd. En wat dat doet met ons contact. In onze gesprekken vallen steeds meer dingen weg: verschillen van mening over de opvoeding van de kinderen, oordelen over de politiek, praktische dingen. Dingen die er eigenlijk helemaal niet toe doen. Die niet de essentie zijn. En dat heeft iets heel moois. Het maakt ook onze relatie steeds puurder, besef ik.
Naarmate het hoofd minder goed werkt, lijkt het hart het over te nemen. Het denken maakt plaats voor het voelen. Of misschien dat dat voelen er altijd al was, maar dat het overstemd werd door het door ratio en cognitie. Als het denken zich terugtrekt, lijkt het hart meer podium te krijgen.
Uit het hoofd, in het hart
Dementie, letterlijk betekent het ook uit je geest, de-mentie. Eigenlijk vreemd hoe eenzijdig deze benaming is. Het benadrukt uitsluitend het gebrek, dat wat er wegvalt en niet wat daarvoor in de plaats komt, wat juist toeneemt: het loepzuivere voelen. Je zou het ook incordia kunnen noemen: in het hart. Dat zou veel meer recht doen aan wat er wel is: de intensiteit van het voelen. De kwaliteit om het hart te laten spreken.
En hoe mooi is dat, in deze gehaaste wereld. Ik merk het aan mezelf en ik zie het in mijn omgeving: hoe de ratio domineert. Hoe druk we zijn met regelen en fixen, met begrijpen, ordenen en verklaren, met ergens iets van vinden, met beheersen en efficiënt zijn. Is er tussen al die regels door nog wel ruimte om te voelen? Om dingen echt binnen te laten komen, om voorbij het functionele, de ander en het andere echt te zien en je te laten raken? En missen we daardoor niet waar het eigenlijk echt om gaat?
Een beetje dementie, dat gun ik ons allemaal eigenlijk wel. Een beetje incordia: wat meer uit het hoofd en in het hart. Dat zou ons goed doen. En de wereld een stukje mooier maken.
Auteur: Jacky van de Goor
Deze column is in verkorte versie te lezen als ingezonden brief in Trouw van 22 september 2023
Foto: Pexels
Donderdag 30 november organiseert Carend in samenwerking met PZNL (beheerder van de site overpalliatievezorg.nl), Patiëntenfederatie Nederland en Alzheimer Nederland het publiekswebinar 'Nadenken over de toekomst bij dementie'. Deelname is gratis na inschrijving. Meer informatie vind je hier.