Het is kerstnacht, 02.00 uur. Mijn pieper gaat af. De verpleegkundige van de afdeling Maag-Darm-Leverziekten informeert me dat het niet goed gaat met Kees. Ze geeft me een korte samenvatting: “Kees is grauw, heeft een lage bloeddruk, snelle ademhaling, hoge pols, plast niet meer en heeft al dagen niet gegeten of gedronken.” Foute boel dus. Ik vraag me af wie Kees eigenlijk is en pak zijn dossier erbij. Kees, 82 jaar oud, is twee dagen geleden opgenomen met een grote tumor in zijn lever, zo omvangrijk dat hij nauwelijks kan liggen zonder ademnood te krijgen. Gisteren viel hij uit bed en kneusde daarbij zijn heup, gelukkig zonder deze te breken. Op de röntgenfoto’s zijn ook uitzaaiingen in het bot te zien.
Ik zoek Kees op. Hij ligt op zijn zij omdat hij door de tumor niet op zijn rug kan liggen. Het is me snel duidelijk dat hij bezig is aan zijn laatste dagen, misschien zelfs uren. Zijn zoon zit naast het bed en houdt zijn vaders hand stevig vast. Twee paar ogen kijken me vragend en angstig aan. Maar Kees zelf lijkt goed te beseffen wat er gaande is. "Dokter,” hijgt hij, “ik denk dat ik doodga.” Zijn grote ogen staan wijd van angst terwijl hij naar adem hapt. Toch lijkt de familie nog hoop te koesteren dat alles goedkomt. Logisch, hoop is waar we ons aan vastklampen als we nog niet klaar zijn voor de realiteit. Maar de waarheid is nu het meest menselijke wat ik kan geven. “Dat klopt, u gaat sterven,” zeg ik, terwijl ik hem in de ogen kijk. Een zucht van opluchting gaat door de kamer. De waarheid die we soms diep van binnen al kennen, moet uiteindelijk ook uitgesproken en gehoord worden. Wat deze situatie zo schrijnend maakt, is dat het voorkomen had kunnen worden. Niet dat Kees zou sterven, maar wel hoe hij zou overlijden. Hij had mogelijk zachter kunnen sterven. Thuis, of in een hospice. In elk geval minder pijnlijk en abrupt. Als artsen wisten we aan de hand van zijn zorgwekkende parameters al eerder dat het einde zwaar en ongemakkelijk kon worden. Misschien had hij zijn laatste kerst op een betere plek kunnen doorbrengen.
Het is nu te laat voor palliatieve sedatie. Het gaat te snel, te abrupt. Als we dit scenario eerder hadden besproken, hadden we misschien op tijd kunnen handelen. Hem in slaap kunnen brengen, of op zijn minst zijn lijden verzachten. Nu, in het holst van de nacht, kunnen we alleen nog proberen om het stervensproces zo menswaardig mogelijk te laten verlopen. Met een flinke dosis morfine en slaapmedicatie kan ik Kees rust geven. De familie wordt ingelicht en de achterwacht op de hoogte gebracht.
Terwijl ik naast Kees sta, merkt de verpleegkundige achter mij terloops op dat er misschien eerder een gesprek met Kees en zijn familie had moeten plaatsvinden.
Zijn zoon verlaat de kamer om zijn moeder op te halen. Gelukkig is hij niet aanwezig wanneer zijn vader plotseling benauwd wordt en begint te braken. We dienen snel medicatie toe om zijn lijden te verlichten, maar veel meer kunnen we niet doen. Kort daarna overlijdt hij.
Zijn echtgenote, een kleine en fragiele vrouw met felblauwe ogen, wacht in spanning in een aparte ruimte. Daar vertel ik haar en de rest van de familie dat Kees zojuist is overleden. Ik verzwijg het lijden dat er was, in de hoop hen te beschermen tegen de grimmige realiteit van zijn laatste momenten. Ze zijn geschokt. Ook al is de waarheid een paar uur geleden al doorgedrongen, het is nauwelijks te bevatten hoe snel alles is gegaan. De dood had hier niet voorkomen kunnen worden maar als we eerder het gesprek over sterven hadden gevoerd, had Kees misschien op een zachtere manier afscheid kunnen nemen. Het is tijd dat we de moed vinden om deze moeilijke gesprekken eerder aan te gaan, zodat niemand meer op zo’n abrupte en pijnlijke manier hoeft te sterven.
Die moed is nodig van ons allemaal: van ons als artsen, die tijdens onze opleiding vooral leren genezen, maar niet altijd leren dat zorgen voor een waardig einde soms belangrijker is dan het verlengen van het leven. En van ons als maatschappij, die de dood nog steeds te vaak liever uit de weg gaat in plaats van er open over te spreken. We moeten de dood de natuurlijke plaats in het leven geven die het werkelijk heeft.
Op donderdag 3 april 2025 vindt het congres ‘Palliatieve zorg in transitie’ van Carend plaats in het Beatrixtheater in Utrecht. Samen met sprekers zoals Kathryn Mannix, Yvo Smulders, Sander de Hosson en Pim van Lommel zullen we aandacht besteden aan alle domeinen van de transitie in de palliatieve zorg. Meer informatie? Inschrijven? Klik hier.