Wist je waar je moeder aan begon toe ze aankondigde te zijn gestopt met eten en drinken?
-Nee.
Wist je waar jij aan begon?
-Nee.
Wist iedereen wat praktisch nodig was?
-Wij niet, maar de zorgverleners wel.
Klopte het proces met je verwachtingen?
-Ik had geen idee!
Bewust stoppen met eten en drinken kan een waardige manier van sterven zijn. Bent u het hiermee eens of oneens?
Carend peilde in 2023 de mening hierover op de sociale media en Ineke van Uden reageerde. Zij was het eens met de stelling en schreef: ‘Begin 2020 hebben wij onze moeder op haar missie “mijn leven is voltooid, ik ben hier klaar” mogen begeleiden. Haar moedige keus om op 95-jarige leeftijd, in relatief goede gezondheid, te stoppen met eten en drinken, na een lang leven en haar daarbij te mogen en kunnen begeleiden blijft een bijzondere en waardevolle herinnering. Nog steeds heb ik diep respect hoe waardig en krachtig zij haar laatste weg heeft bewandeld. ‘ Nieuwsgierig geworden zochten we contact met haar.
Waarom wilde je moeder stoppen met eten en drinken?
‘Daar heb ik helemaal nooit naar gevraagd! Ik kreeg haar beslissing te horen toen ik op zondag 26 januari 2020 bij haar langsging voor een kop koffie. Een week eerder zat ze er monter bij, zoals altijd netjes aangekleed. Nu was het eerste wat opviel toen ik binnenkwam, dat de gordijnen deels dichtwaren. Haar duster lag over een stoel en zelf lag ze diep in slaap in bed. Ze bleek drie dagen eerder te zijn gevallen en had daar wat pijn van. Maar ze was vooral gewoon wat groggy van de slaap en eenmaal wat helderder vertelde ze dat ze een keus had gemaakt: ze was gestopt met eten en drinken en de avond ervoor had ze voor het laatst gegeten.’ Het was een moment van ongeloof, van lachen en van huilen en niet weten wat te doen. Het was ook een verrassing dat haar moeder zich heel goed had geïnformeerd over het hoe en wat van stoppen met eten en drinken. Hoe? Tot op de dag vandaag weet Ineke het niet. Haar moeder gebruikte het internet niet. Maar dat ze serieus de regie had genomen over het einde van haar leven stond als een paal boven water. Er was ook geen overleg geweest met de huisarts. Ze was begonnen. Punt. Eenmaal thuis besefte Ineke dat er van alles moet gebeuren: overleg met de huisarts, haar werk inlichten, want ze zal met zorgverlof moeten, praten met haar gezin, haar broer en zijn gezin. Ze had geen idee wat haar te wachten stond.
Maandag
De volgende dag treft Ineke haar moeder in duster aan in een stoel met een goed boek. En hoewel ze het ook had kunnen begrijpen als haar moeder gewoon een ontbijtje had genomen, maar ze houdt voet bij stuk. ‘Nee, ik heb nog niks gegeten of gedronken. Ik blijf dit volhouden.’ Ook bij de huisarts, die aan het eind van de middag langskomt, is er na een gesprek geen twijfel aan de beslissing van haar patiënte, ook al had zij geen idee over haar intentie. Overigens was de doodswens van de moeder van Ineke- mevrouw van Uden - wel bekend, omdat ze regelmatig had laten weten dat ‘het zo wel goed is geweest’. En er zijn best gesprekken geweest over zo’n leuk pilletje en over euthanasie, maar dat wilde ze niet. Maar ze had ook inmiddels wel een wilsverklaring opgesteld waarin stond dat ze geholpen wilde worden, maar alleen als het lijden ondragelijk zou zijn. Ineke en haar broer besluiten dat ze mee gaan in de wens van hun moeder. Er wordt nog even aan een verpleeghuis of hospice gedacht maar beide instellingen weigeren haar op te nemen omdat ze niet terminaal ziek is. Er wordt na lang rondbellen thuiszorg gevonden, een kleinschalige organisatie die alleen met Surinaamse verzorgers werkt. Het klikt! Mevrouw van Uden die niemand tot last wil zijn, accepteert gelukkig de geboden zorg van haar kinderen en de verzorgers, die ook snel regelen dat alle praktische hulpmiddelen er zijn.
Donderdag
In de nacht van woensdag op donderdag valt mevrouw. Vanaf dat moment zal er elke nacht iemand blijven slapen. En vanaf deze dag is er een rooster, zodat er altijd iemand van de familie is. Ineke: ‘Ik ben schoolleider, dus ik sta dagelijks voor klussen die onmiddellijk geregeld moeten worden. Wist ik wat ik moest verwachten? Nee, ik liep met de feiten mee en regelde wat geregeld moest worden.’
Zaterdag en zondag
Vanaf zaterdag bepalen de verzorgers dat mevrouw haar bed niet meer uit mag. Ze is te erg verzwakt. Zaterdag wordt rond haar bed de verjaardag van haar zoon gevierd. Sowieso zijn de dagen tot nu toe gevuld met bewust afscheid nemen, mooie spullen verdelen onder kinderen en kleinkinderen en een half boek uitlezen. Een van de kleinkinderen wil graag haar geliefde piano hebben. Ze speelt er nog een laatste keer op en beslist dan dat-ie ook deze week haar huis uit moet. Heeft ze nog een guilty pleasure? ‘Mijn moeders guilty pleasure was dat wij - de kinderen en de kleinkinderen en aanhang- er aldoor waren. Ze vond vooral haar kleinkinderen fijn om zich heen met hun droge humor: “Ontbijtje oma?” Natuurlijk aten wij niet in haar bijzijn, maar tot op het laatst stond ze erop dat wij voor onszelf wel koffie of thee zetten’.
Heb je ooit getwijfeld of je moeder er goed aan deed?
‘Nooit! Daar was geen sprake van! Mijn gelovige, katholieke moeder verantwoordde zich met het zinnetje Ik doe hier niemand kwaad mee.’ Na een onrustige, délirante maandag waar de huisarts voor langskomt met rustgevende middelen overlijdt mevrouw van Uden. Het is dan 4 februari. Ineke: ’Ze is heel rustig en tevreden aangekomen op haar plaats van eeuwige rust. 95 jaar en 6 maanden oud. Ik hoop dat ze weer samen is met mijn vader die ze zo miste.’ Het hele proces deed Ineke nog het meest denken aan de verhalen over oude Indiaanse vrouwen die de rand van het dorp opzochten om in rust te sterven. En ze noemt het proces ‘haar reis op de steppen’.
Je hebt nu net de nieuwe brochure Bewust stoppen met eten en drinken gelezen, waarin huisarts-onderzoeker (Amsterdam UMC) Eva Bolt beschrijft wat de methode inhoudt voor de patiënt, hun naasten en de zorgverleners. Was dat nog nuttig?
‘Zelfs achteraf de info lezen is nuttig en fijn. Het geeft ook het gevoel dat mijn moeder, wij, de thuiszorg en de huisartsen het goed hebben gedaan. En de hele film van die week kwam weer helder op mijn netvlies, wat voor mij nog bijdraagt aan het verwerkingsproces.’
Mevrouw van Uden voor het allerlaatst spelend op haar geliefde piano op de vierde dag van haar missie, 29 januari 2020.
Via deze link kunnen lezers de brochure Bewust stoppen met eten en drinken downloaden. Kijken naar de film 13 dagen van Gijs Haak over het Stoppen-met-eten-en-drinkenproject van zijn vader Floor Haak, de podcast van de andere zoon -Michiel Haak- beluisteren en een uitgebreid on-line interview bekijken met arts-onderzoeker Eva Bolt.
26 maart 2024: webinar 'Bewust stoppen met eten en drinken'.
Sprekers:Alexander de Graeff, hospice-arts en internist-oncoloog en Gert van Dijk, ethicus bij KNMG
Meer informatie? Inschrijven? Klik hier.
Foto header: Ineke van Uden