Al jaren begeleid ik coassistenten en dat is buitengewoon plezierig om te doen. Na jaren in de collegebanken te hebben doorgebracht leren zij in deze fase van hun studie dat patiënten in het echt bijna nooit voldoen aan de klassieke beschrijving van ziektebeelden uit de boeken. Ik kan me nog goed herinneren hoe dat was, die eerste stappen in het ziekenhuis, verpleeghuis en bij de huisarts, nu zo’n twintig jaar geleden.
Wat mij destijds opviel was dat patiënten dood bleken te gaan. Dat mag u misschien wat vreemd in de oren klinken, maar de dood of de weg er naar toe -de fase van ongeneeslijk ziek zijn- en het stervensproces was in mijn opleiding nauwelijks aan bod gekomen. Het stond ook niet in de boekjes. Niet uitgebreid. Het was een surrealistische ervaring toen ik in de praktijk aan het werk ging en er wel veel mensen doodgingen. Van sterven wist ik niets, dus ook niet hoe ik daar überhaupt over moest praten of wat ik nu precies moest doen als die fase zich aandiende. In echt goede gespreksvoering met deze mensen had ik me niet kunnen bekwamen.
Dat was twintig jaar geleden. Bizar hè, zo kort geleden nog!
Ik ga u iets veel bizarders vertellen want in die twintig jaar tijd is er binnen de opleidingen– ondanks de enorme opkomst van de palliatieve zorg in het medische veld – nog steeds niet veel veranderd. Al in 2018 luidde de Leyden University de noodklok na een brede evaluatie van het palliatieve zorgaanbod op Nederlandse universiteiten: palliatieve zorg werd zeer beperkt aangeboden en vaak ook nog alleen als keuzevak.
Aan bijna elke coassistent of verpleegkundige in opleiding die ik ontmoet, vraag ik hoe het onderwijs over palliatieve zorg in de basisopleiding geregeld is en tot op de dag van vandaag is het antwoord altijd: 'zo goed als afwezig'. Laat die informatie eens goed bezinken.
Op Nederlandse universiteiten leren we onze jonge dokters en onze jonge verpleegkundigen nauwelijks iets over palliatieve zorg. We leren ze niet hoe sterven gaat, welke enorm waardevolle rol ze kunnen pakken om de kwaliteit van dat sterven te verbeteren en al helemaal niet hoe we goed en gedegen kunnen praten over de dood. Onderwijs over palliatieve zorg is in de basisopleiding nog steeds afwezig en dat is om te janken.
'Onderwijs over palliatieve zorg is in de basisopleiding nog steeds afwezig en dat is om te janken'
Zeker: er zijn verbeteringen. Het programma O2PZ boekt vooruitgang waarvoor alle complimenten. Ook zij lobbyen al langer bij de universiteiten voor een fatsoenlijk curriculum en verandering hangt in de lucht, maar het totstandkomingsproces verloopt veel te traag. Bij de huisartsenopleiding gaat het goed, de specialisten ouderengeneeskunde ook, HBO-opleidingen en ROC's zijn ermee bezig. Ik hoor over faculteiten of docenten die deelgebieden aanpakken in de basisopleidingen, maar het is in mijn ogen nog altijd veel te beperkt: over de hele linie, inclusief de medisch-specialistische vervolgopleidingen, lijkt de kennis over palliatieve zorg nog altijd op een zeer beperkte manier overgedragen te worden onder het mom van ‘iedereen kan dit toch’.
Ik zou de bestuurders van zorginstellingen willen vertellen dat dat niet zo is. Het ene rampzalige rapport buitelt over het andere, zoals het recente Gupta-rapport. 67% van de patiënten vindt dat artsen te lang wachten met het gesprek over het levenseinde. Maar liefst 46% van de artsen vindt het gesprek over de dood moeilijk. En in de laatste maand van het leven wordt 31% van de mensen nog in het ziekenhuis opgenomen (terwijl de onvermijdelijkheid van de dood in een overgroot gedeelte al vaststond). We noemen dat 'onbewust onbekwaam'.
Afgelopen week, tien april 2024, was er voor het eerst in zeven jaar (!) weer een debat over palliatieve zorg in de Tweede Kamer. 'Veel zorgverleners, waaronder ook veel ‘witte jassen’, zijn onbewust onbekwaam', stelde Wieke Paulusma (D66). 'In de opleiding voor basisartsen is er géén aandacht voor palliatieve zorg', verwonderde Sophie Hermans (VVD) zich. Beiden vroegen de minister om daarin zo snel mogelijk verandering aan te brengen. Ofwel: kan palliatieve zorg een volwaardig onderdeel van de geneeskunde-opleidingen worden?
Net als zo ongeveer de zes ministers van VWS voor haar, bevestigde minister Conny Helder dat palliatieve zorg erg belangrijk is. En dat ze het zou gaan ‘bespreken’ met de onderwijsinstellingen. Bespreken?! Wat mij betreft zijn we onderhand wel eens klaar met al dat bespreken. Dat is al twintig jaar gebeurd en er verandert weinig.
'Aan bijna elke coassistent of verpleegkundige in opleiding die ik ontmoet, vraag ik hoe het palliatieve zorg onderwijs in de basisopleiding nu geregeld is en het antwoord is altijd eensluidend: zo goed als afwezig'
Beste Conny, ik heb een ander voorstel: vanaf nu transformeert u zich in een oorlogsminister, die deze crisis gaat aanpakken zoals dat hoort met deze realiteit: keihard met doorzettingsmacht en maatregelen. Spoor de Federatie van Medisch Specialisten, de Nederlandse Federatie van Universitaire Medische Centra en alle branche-organisaties aan tot echte stappen en niet tot het veel minder dan halve werk dat zij in de afgelopen twintig jaar hebben afgeleverd.
Nu kunt u nog iets doen. Het is meer dan hoog tijd om u terug te trekken in een atoomkelder om met keiharde maatregelen te komen en ervoor te zorgen dat het onderwijs over palliatieve zorg op alle Nederlandse faculteiten zo snel mogelijk op een meer dan aanvaardbaar niveau komt. Maak wetgeving om onderwijs over palliatieve zorg verplicht te maken. Inclusief evaluatie, audits, tijd voor verbetermaatregelen en uiteindelijk snoeihard korten op de financiën als de faculteiten blijven falen.
Dus beste minister Helder, waar het onderwijs over het begin van het leven al decennialang drie maanden van de studie beslaat, verdient onderwijs over het einde van het leven minstens net zoveel maanden.
U zit aan de knoppen. Draai er dan ook aan.
Foto: Academiegebouw Rijksuniversiteit Groningen (wikipedia)