Hoe oud zou hij zijn? Vijftien schat ik, een puber. De muts van zijn rode capuchontrui zit een beetje scheef, misschien is het nu mode. Ik zie dat hij op zijn lip bijt terwijl hij geconcentreerd voor zich uit kijkt. Met beide handen omklemt hij de handen van zijn grootmoeder stevig, alsof hij haar door deze moeilijke tijd wil leiden. Hoewel oma lijkt te zweven tussen leven en dood, vindt ze soms weer aansluiting bij de wereld als er iets gezegd wordt. Mensen die sterven blijven horen. Ze blijven voelen. En dat beseft deze jongen want ik zie dat hij zachte woordjes fluistert in haar oor. Hij neemt afscheid, en ik vind de wijze waarop groots en dat op die leeftijd. Ik had dat echt niet gedurfd, bedenk ik. Maar hij zit daar en houdt haar vast, het is zo aandoenlijk dat de tranen in mijn ogen schieten.
Bijna had hij niet de kans gehad om op deze wijze afscheid te nemen. Bijna was hem én haar dat ontnomen geweest, maar door de alertheid en doortastendheid van een secretaresse op de afdeling chirurgie van mijn ziekenhuis, kwam die tijd er toch. ‘Heldin’, heb ik haar genoemd toen ze een dag later op mijn kamer zat om nog na te praten omdat het haar had geraakt. De secretaresse had gebeld eerst geen gehoor gekregen, maar later nog een keer om de operatiedatum voor een simpele chirurgische ingreep door te geven. De vrouw aan de andere kant van de lijn was wat moeilijk te verstaan geweest. Maar toen de secretaresse beter luisterde, had ze gehoord dat de vrouw niet in volle zinnen kon spreken. Ze had gevraagd wat er was, maar werd al snel afgewimpeld met een ‘ik heb de huisarts al gebeld’ en ‘Nee, het komt zo wel goed’.
Nadat ze had opgehangen, bleef de twijfel knagen. Iets in de stem van de vrouw – die alleen woonde, dat wist ze-, iets in de hele context vertrouwde ze niet. Ze belde terug. Nu was de vrouw wat loslippiger. ‘Nee, ik kreeg de huisarts niet te pakken’, want de praktijk is dicht’. Dat bevreemdt de secretaresse. Een praktijk die op een ordinaire maandag dicht is? Zonder vervanging? ‘Onbestaanbaar’, denkt ze. Toen deed ze iets dat van grote waarde zou blijken te zijn. Ze onderbrak haar dagelijkse werkzaamheden en luisterde naar haar intuïtie. Binnen een minuut had ze de assistente van de huisarts aan de lijn die stomverbaasd reageerde: ‘Er is niet gebeld’. De secretaresse was nu echt gealarmeerd, ze belde terug en zei dat ze ambulance ging bellen. De vrouw stemde in en zo kwam ze binnen twintig minuten op onze spoedeisende hulp binnen.
'Ze onderbrak haar dagelijkse werkzaamheden en luisterde naar haar intuïtie'
De foto en later de scan lieten een uitgebreide longontsteking zien en toen ik op de SEH even aanschoof -ik kende de vrouw goed, ze kwam al jaren op de poli met verschillende ernstige longgerelateerde problemen- hoefde ik er niet naar te vragen, want eigenlijk zei ze het al, terwijl ze mijn hand pakte. ‘Deze keer ga ik dood, jongen. We geven het nog een kans, met antibiotica en zuurstof, maar dat zal het zijn’. Waar haar ogen altijd fonkelden, waar altijd vrolijkheid was, zag ik dat het goed is geweest. Toen ik later op de dag nog eens bij de vrouw stond en haar kleinzoon zag, was ik zo trots op de secretaresse, die door haar alertheid en vastberadenheid heeft gezorgd voor dit kostbare afscheid.
De toestand van de vrouw gaat snel verder achteruit, we starten een morfinepompje tegen de benauwdheid. Haar ademhaling wordt zwakker, maar de jongen en verdere familie blijven dicht bij haar, de liefde en steun onwankelbaar, terwijl zij afscheid nemen van hun geliefde oma. Een extra stapje op de poli tijdens een routine belafspraak en luisteren naar je intuïtie terwijl je ook door had kunnen gaan, het bleek van doorslaggevende waarde, ook al behoorde het helemaal niet tot haar taak. Ik vind het groots en belangrijk, ze bracht een ode aan menselijke verbinding en zorg.
Op woensdag 6 november 2024 vindt het congres Zorg in de Stervensfase van Carend plaats in het Beatrixtheater te Utrecht. Samen met sprekers als Manu Keirse, Sander de Hosson, Madeleine Kerkhof, Teun Toebes, Karlijn van Rooijen, Annelot van der Meulen, Mustafa Bulut en Edwin Spieard zullen we aandacht besteden aan alle domeinen van de palliatieve zorg in de stervensfase. Meer informatie? Inschrijven? Klik hier.
Foto: iStock